Animadversiones in Justiniani Institutiones

Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at |http : //books . qooqle . com/|

I

HARVARD LAW LIBRARY

ReceiverfMay H^j 11X1

I •

tli/^>^

\t A92^

QS^y^^^^y

(Bi)innasittm ,{u J^ieMofen.

vr-<fc « ♦ « -»— :- —

ANIMADVERSIONES

TN

i JUSTINIANI INSTITUTIONES.

Voii

Meiiihold,

urdentlichem Lehrer am (ivmm\sium zu Dicdenhofeu.

Wissenscliaftliclie Beilage zum Programm des Schuljabres 1886/87.

DIEDENHOFEN.

BrCHDRUCKEREI V03^ F, HOLLIXGER.

1887.

/ -^

Aiiimadvorsioues iii JiLstiiiiaiii liistitiitioiies.

LLu^iclikius iii Pm^fMtione, iiiuuii e<litioni smv Institutioiuuii j)ra*nusit, ipsnin illud opu.s,
quo<l Justinianus Iniperntor trihus viris iuris jieritis, 'rrihoninno, clarissiino eius jietatis iure-
consulto, Tlieophilo ( 'onstantinopolitano , I )orotlieo l>ervtensi anteeessorii^us eoinponenduni
niainlaverat. ah liis tantuni duohus, cuni 1Vil»onianus arlHtri <|uasi nioderatoristjue partes
a^eret, ita confeetuni esse dispntat, ut priores duos lihros Dorotlieus, posteriorcs (exeepto
nltiino lihri <|uarti Titulo, «lueni ct ipsuin Iluschkius Dorothco triliucniiuni cssc aitiThcophi-
lus conscrihcrct. (iuam ad scntentiam continnandam ha*c lcrc ar»runicnta alfcrt.

Euin, qui postcriorcs lihros fcecrit, <|uamvis luni ohlitum Imperatorem lo<|ui, (|Ucni alia
atquc ma«ristruni vcrha dcccant, tanicn in univcrsum nuilto maiorc simplicitatc ac pcrspicui-
tatc usuin essc, (|uani in priorihus dcprchcndatur : tumori autcni vcrhorum a ])rioruni lihro-
rnm scriptorc ctiam fastum illum oricntalcm Impcratoris dc sc loqucntis ipsins<)uc in laudc
iion cruhcsccntis saepe admixtum cssc». Cuiiis totius nciicris non solum in lihris postcriorihus
iiihil fcrc lc^i, scd ctiani, <|ua* in priorihus invcniantur, in Ora»ea Institutionum Para]dinisi
a MMicophilo conccj)ta noiinun(|uaiii ad sanitatcm ac modcstiam rcdijri.

Acccdcrc in j^riorc partc ali<|Uos sohecismos a j)ostcriorum lihrorum dicendi jicnerc
aliciios: itcnKiuc adulationcm (|uandani 'rrihoniani, (pia illnni virum, nulla ncccssitate co^ente
vd iusta ratione suadcnte, <|Uotiens ])0ssit, inducat cius(|ue nicrita cxtollat : quod utnuiK^nc
))Otius ad i^rovincialis conditionis hominem, <|nani ad ('onstantino])olitanuni ma^-istrum es,i4^
referemlum.

Sa'pissimc autiMii lcctorcm in utraque oi^eris parte dc noiinullis rchus admoneri, qua^
alihi iam dictac vcl dieemla' sint : cas onmcs ferc sj^cctarc tantum in cadcm partc operi.s
dicta vcl diccnda, quasi, (|ui alteram parteni eomposueritj cnm t|uid altcr in sua provincia
facturus t*ssct, scfrc non possct, ctiani lcctorcm co rcmittcrc duhitavcrit : contra vcro pcrs:i*i)<i
«luasdam rcs in posteriorc partc exponi uulla nientione liahita casdem in priore iam cxp(»sit;hH
essc. Xcque id esse ncdei;endum, «|U0<1 tantunnuodo in postcriorihus lihris sjcpius etiam No-
vellarum ( 'onstitutionum i]»sa vcrha att'crantur ct (|Uod ciusdcm j^artis MTiptori Imporatorum

1*

— 4 —

noniinn ctiani pra-tcvr exenipla nnti(|iiitns usitata in adiectiva tlectere fanuliare esse videatur:
(juihus ex rclms contici, ut dixcrsi (luaruni partiuni auctorcs fucrint.

I)eni(iuc l*araplirasis coniplurihus locis doceri M Tlicopliiluni in priorilms libris tan-
(|uani a se alicnis (pncdain ihi dicta non prol^a^se t/t corrcxisse, in aliis rcbus ibi traotatis
niinus vcrsatum fiiissc, adco ut nonmilla contra auctoris meutcm capcrct ct vortcrct: (|Uorum
omnium in postcriorilms lihris niliil loct(»ri occurrcrc : contra nonnulla in ln*s inesse. (|Hilms
'riieopliilum, qui Paraplirasim illam conseripscrit. corum auctorcm tiiissi' prcjbctur.

(Iwiv oum Husclikius ^plondidissimc disputavcrit c\cmplis(juc tam niultis at(|uc acutis
lucc clarius dcmonstravcrit, ut dc ea rc nc dulutaiv (juidcni liccat. cuo milii proposui in
scrmoncm lustitutionum in(|uircre et. (pia' sit clocutionis ditlcrcntia in lihris ]n'iorilMis, (juos
Dorotlicus consoripsit, ct posteriorihus, (pii sunr Tlicopliili, cxi)Oin'rc : (juod inuims ita sus-
ccpi tractaudum, ut cctcra llusclikii ariiumcnta, (pia' modo summatim jirotuli, ne(|ue (minino
iu\i;lc^crcm ct nonnun(|uam cxplanarcm au^vrcinquc nc(|Uc non. cum llusclikius milii eri:a-
vissc vidcrctur, rem ad ccrtuni rcdi^vre conarer.

Sod in-iusquain ad ipsam rcni i^ropositam aiipvdiar, de 'J'licopliili Paraplirasi, qua^
(juanta auctoritato in rccognioscondis ct emcndandis .lustiniani Institutionibus sit, Ilusclikius
discrtis vorbis cxposuit, ct (pio illa tcmporc concepta sit. pauca milii vidontur disimtanda osse.

Contcndit enim lluschkius») (]uod nij.hi (luidcm mininic i^rohabile vidctur, Para])hrasim
ajitc o,( I it; i s^ ] u st i t u t i o n (^s c(»nflHjam csst.'. (*uius rci maximum ci ariiumcntum cst Institutionum
illo locusj) (|Uo lo^'iinus: 'id(|Uo 'rjbcrius ( a*sar in pcrsona I*arthcnii siTvi sni constituit' (sic
ot>d. B. I)i,i;'. — "ritus T. ('.' pleri(]. codd. infor. - 'Pius' cod. 1.").); (luod Theophilus sic

VC.rtjt : 'x»c/ ToiTo u 'tf:tuTaTo<: hrTiy{t(.n''tr ^Jj-Tortrtt^ ( sic llonnuIU codd. — OCtt. Tno^ > i:n JfnO'

(^rrior inv iMoi or/AToi'. Ad (jinc Ilusclikius: 'Krii'o nota 7V ( Tibcrius) malc explicata ct
perscripta TITUS\ i(l(|ue malc loctum ot scriiJtum 'Pius' in eo libro. (pio utobatur Tlioo])hi-
lus, ante^iuam luc Institutionos pcrticercntur ot in ])ublioum oderontur, in causa fuit, ut Theo-
philus ro non accuratc inda.uata ad Antoninum rium hoc refcrret.'

At tieri iion potuit. iit istud vitium in lustitutionum cxcmplari co, quo utcbatur Theo-
])hilus jtost editas Institutioncs, incsset cuimjuc eadem ratione in illum errorcm iiuluccret V
An ii)sum Theophilum hoc loco peccavissc co^nitum atqiie perspectum estV (iuid, si Thco-
philus (luidem rectc scripserit, in nonuuUos vero lustitutionum et Paraphrasis codices libra-
riorum osoitatione \)Xi)' TIBEIIIUS^^TITUS^ iiTCi^scrit idque a posterioribus librariis consulto
iii ali(]Uot Institutionum eodicibus in 'Tius,' in Thcophili codicibus in ^'./ircr;/'»/ mutatum
sit V Certc hoc modo vitium illud in libros dcvenisso maluerimus credere, quam lluschkii
coniccturam sequi.

Miuoris etiam momenti alterum indicium quoddam mihi videtur, tjuo Huschkius l'ara-
])hrasim conseriiitam esse ante editas Institutiones conficcre iustituit. Dispu tat enim*) Titulos

^) ITiischk. Pra-f. p. Xf.

«) Pr^fat. p. VI. XIT. not. 2 ad Iiist. U, 15, 4.

^) L. I. Yir. cf. viir s(i.

o

\iri\ni lil)n priuunn, ultiini nltinunn, qnoruni ViUio ad totius operis partitii>ueniM parum (|ua-
■(Iret, euni ceteruni opuji iaia perleetuui esset, a l)orotlK'0 JVrvteusi adieetos esse. Quare
laeile intelle^i, queniadmoduin Ti:ulus ille de iustitia et iure il, 1> in Paraplirasi deside-
rari possitM: euni enini fortasse e.Uun TlieupLilo >el etiani niorbo iani eorrepto, brevi ante-
quani lustitutiones i)ul)licarentur, a Dorotlieo pra-tiNum esse.

Onntto hane Husehkii opinionem, eum veri speeiem halieat. eertis tamen exploratisquo
ar^umentis carere. Nmui cum isti Tituli sint ]n*imns atipie postremus t^tius o]>eris, faeile
quasi (luoddam prou-nuuni ej^ilo^ius^iue ab ipsis utriuscpu' j^artis auetoribus addi i^otuerunt^),
*ut lustitutunies verius totius l(*^itima' scientia' Digestorunupie medulla dici possent*); nefiue
ita mirari liei^t eos minus apte eum ccteri operis ar«iumento e(nii;riiere : si in medium opus
inserti esseut, res dipiior esset, (pia' notaretur. \>rum, ut ita res se habeat, qua tandem
ratione accidit. ut, eum duo postea adiecti sint Tituli, alter desit in l*araplirasi, alter non
desideretur? lluschkiuin vero !?ie collij;ere apparet: iKimum Dorotheum Theopliilunupu^
dua> illas Institutionum ])artes, excej^tis Titulis I, 1. 1\, is simul ])erfe(*isse, deiude Theo-
]>hilum ab opere semotum iscrij)sisse tamen iussu Imj^eratoris l*araphrasim), tum Dorotheuui
Titulum ultinuun adiecisse, jK)stea Theoiihilum i^erfeeta rara])hrasL atque Titulo octavo de-
ciino libri (juarti de vita deces!<isse : tum demum primum Titulum a Dorotheo additum esse.
Qu:c ai*^'utius (punn i^robabilius disj^utata esse nihil ojMis erit ])luribus verbis exj^onere.

(^Kiare lluschkius istis indieiis raraphrasim ante editas lnstitutione«J eonfeetam esse-'
mihi quidem minime ad certum redegissc videtur. Sie vero e<;'0 arpunentor: I)i*z:e<ta ])ost
editum Constitntionuin codicem conscribi coepta, mense Decembri anni quin^-entesnni tricisi-
ini tertii jiost Christum natuni foras data esse cinistat : per quadriennium erp:o in hoe o])ere
confieiendo elai)oraverunt j^rydentes illi, ad (juos Justinianus lni])erator id ne^otium detule-
rat. Institutiones autem (jui conscriberent, ]>ost incohata denium I)ii;*esta suum neir^Hium
suseepisse ex his Proo^mii Institutionum veri)is (§4) patet: Ti^itur j^ost libros L Dijrestorum
seu randeetarum.... in hos (juattuor libros easdem Institutiones ])artiri iussimus, ut sint totius
leptima* scicntia' ])rinia elenienta^; contirinat(|ne Thcophilus: ' M^ifx r.ants-N |sc. r/(s ^innfhyM

i^faTti<(fs\ /th' iu i' r (TrmiUfTtit ^- ,ify/.f'>i To>t' /fytfJTc^r. . . tiif i/jfya *)'] ir TiTQttiTf Tnvtuts {if^i/.fots'
jihr {i\n^uu'(f>p ./i.yiaT('U' tiis fi(fnyoty/\<; iy.i'/.n<7fr u yah^ruTaTOs \u{ui' ^ia(tf'/.f:V^ f-,tfttiof(TiH^raf. rrrtfj/;»'
j'(K{iy.i,s jHifOfrtTfO!; t^anttirai: ;t(nnTa aTdfyifa.

Ex quibus coueludere lieet Justiniano non statini ab initio in animo fuisse Institutiones
eonserilx^ndas curare; eum vero in Di^estorum eonfeetione, quanta' diftieultati studium eorum

^ C't*. Jnst. I, 2. 12: 'OuiiiP ins, qno uthunr, vei atl persouas pertiuet, vel ad ves. vel ad lutioues'

2) L. 1. ]). \\.

'^) At(iu(.' sapit eloiutiii (luidoiu tituli ultiuii potius 'riieopliiluiu quaui l)orotbenm, quod suo lovi» pro-

liahiiuus. Certo euui Tituluni, quo teiupon' ^Phe^qdillus uuiversuui opus iu inauil)us hnheret iu raraj)hrasique
cousiriheudft versaretur, uou alt ipso, sed a PorotluM» suo- ojn^ris j^arti affixuin esse luiuiuie vfi-isimile
vidotur.

^) Hustlil^. p. VJI.

•'•) Kx tMuiiettura IJeitzii pn» vulu". 'r^trr'?."

*•) ('oui. I^eitz. lao ''arrTfihTtu^

— G —

tirouibuB iiituruiu esset, iu dies magis elueeret, hnperatoreui lustitutionuui libros eouiponendo
aduleseentibus ad iuris studiuni sese couterentibus quasi aditus (efaayoiy&s/ Digestorum
patefieri iussisse. Quodsi dijnidia fere parte illius niaioris operis peraeta, ])ostquaui. qua* fu-
tura esset eonspectus euiusdani utilitas, eoi^nituni est, luiperatoreni velinius Tribouiano, Tlieo-
philo, Dorotheo eius e(»ndeudi negotium niandavisse: illis viris, euin niense Xovenibri auni
quingentesiini trieesinii tertii Institutiones edita? sint, fere bieuiiiuui ad eas pertieiendas fuisse
coUe^erinius. Quod teniporis spatiuin tanto operi uon niniiuni videtnr, pra»sertiui euni, Tri-
boniauo non nisi 'ad totius operis ^ul>eruationem eleeto' M, universam iiiolem reliquis duobus
viris impositam esse reputemus. Cum eiiim sedeeim iureeousultos (eodem IViboniano non
anuumerato) ))er quattuor annos in eouscribendis Digestorum qniuquaginta libris oceupatos
fuisse videamus, duos viros per biennium in quattuor lustitutionum libris traetandis versari
\ potuisse non putaverunus V — Sermonem autem eloeutiouemque Justitutionum jiro illius tem-
/ poris iu^enio utique multo emeudatiorem atque elegantiorem esse quam Digestorum ({uisqne
diligentius pcrpendens facile eoucedet : certe parum credibile videbitur Dorotheum, a quo
priores duos libros coufectos esse Huschkius disserit, suam operis partem tam ma.ture
abgidvisse, ut Theophilo, posterioris jiartis conditori, Paraphrasi explicaudam trudere posset.
At<|ue ipsam illam raraphrasiin, opus elaboratissimum atque expolitissiuiuin. iutra )iauco8
dies ortam esse vix crediderimus. Deni(|ue, si suaiii uterque operis partem ad tinem i^enlu-
xerat, Dorotheus, ut libellum suum Theopliilo commodare posset, hic, ut uovum «luoddam
negotium, neque id minus laboriosum, susciperet, (piid erat, cur lustitutioues eo tempore non
ederenturV Au credi potest Imperatorem lustitutiouum editioueui, i\\\\v res ei sumuue curai
erat, dit!'erri iussisse, quoad Theophili Paraphrasis ad tinem adductn es^set V

Quaiii ob rem raraphrasim ante editas Institutioues (*onfectam esse mihi ([uidem nii-
iiinie probabile videtur.

Accedunt arpimenta qua^dam ex ipsa Para]>hrasi ]}etita. Constat enim j^erinultis locis
lustituti(Miuni ])artem ])riorem et rara])lirasim iuter se discrejiare : cnius rei cum Ilusclikius
nonnulla attert cxempla*), tum ego multa adiuugere i)ossuni. Sunt autem diue eius discre-
pantia' causa'. Complures euim Taraphrasis loci docent") 'Tlieo])hiIum iu prioribus libris tan-
(|uaiii a se alienis (puedam ibi dicta noii probasse et correxisse, in aliis ibi tractatis minua
versatum fuisse, adeo ut uonnulla contra auctoris mentem ca]>eret et verteret/ Theo]>liilo
antem, si re vera aute editas Institutiones raraphrasim conserii^sit, ad hoc ne^otium Doro-
thei etiam libello opus erat. (jnem ei autecessor ille Uerytensis aut amicitia veuerationeque
magLstri Constantinopolitani v(»l ambitione motus, aut, ut Hnschkius i^onitM, iussu et aucto-
ritate ipsius Justiniani, 'ut lustitutionum inter]>retatio, sicuti libri indoles postulabat, magistra-
leiu in modum fieret, lioc est tanquam si solito tem])ore ac more Institutiones ab anteces-
sore expli(*andae esseut' ? At eiiim, utcuuque res se liabet. fierine ]>otuit, ut Theophilnd
istam dissensionem manere i^atereturV Nonne debebat, aut collt^gae jrratia, quae falsa in

») (.:f. llnsclik. p. VII.
*) llusclik. p. XI ?q.
»j Husclik. p. M.
^) llusclik. p. VI.

— 7 —

eiu8 seripto inesse cognoverat ipseque in sua versione correxerat, cum illo communicare, ut
omuia eius modi, priusquam universum opus in luce coliocaretur, toUerentur; aut Justiniani
auctoritatem verens, cum universum opus Triboniano arbitro legeretur, ut omnia Dorothei
errata vitiaque emendarentur, instare atque contendere, ne duae illae operis partes eiusdem
Imperatoris auspiciis editae a primo inter se pugnareut ? Profecto debebat ; neque vero, ut
opus, cui suum ipsius nomen inscriptum erat, tot vitiis laboraret, aeqno animo ferre poterat.

Jam videmus utriusque partis binos libros transitu quodam inter se coniunctos esse ;
scriptum est enim initio libri II : 'Superiore libro de iure personarum exposuimus : modo vi-
deamus de rebus'; et IV, 1, pr. : 'Cum expositum sit superiore librode obligationibus ex con-
tractu et quasi ex contractu, sequitur, ut de obligationibus ex maleficio dispiciamus.' Si
autem Tlieopliilus per tautuni temporis Dorothei libellum domi suae habebat, sine dubio ^
etiam tertium librum, cum communi labore unum quasi corpus efficiendum esset, yinculo •
quodam annexuisset priori: quod cum perfacile esset, nihil tamen transitionis initio tertii
libri reperimus.

Denique, si Theophilus ante editas lustitutiones Paraphrasim confecisset, certe, cum in
hav re occupatus niateriam suam diligenter retractans nonnuUa etiam suae partis minus ac-
commodate expressa deprehendisset, ea, antequam Institutiones foras darentur, mutavisset
vel omniuo sustulisset. Atque diligenter in utrumque opus inquirenti aliquot loci occurrunt,
qui Theogliilum Parapbrasim scribentem etiam in posteriore Institutionum parte levia
quaedaui errata plane perspexisse affinnant. Cuius rei nonnuUa e xemp la nobis aflFerre
liceat.

Scribit enim Theophilus Inst. IV, 2, pr. : «) *Qui res alienas rapit, tenetur quidem etiam k
furti (quis enini magis alienam rem invito domino contrectat, quam qui vi rapit ? ideoque
recte dictnm est eum improbum furera esse) : sed tamen propriam actionem eius delicti no-
mine praetor introduxit, quae appellatur vi bonorum raptorum, et est intra annum quadra-
pli, post annum simpli. Quae actio utilis est, etiam si qui unam rem, licet minimam, rapu-
erit. Quadruplum auteni non totum poena est*) et extra poenam rei persecutio, sicut in
actione furti mauifesti diximus : sed in quadrupli inest rei persecutio, ut poena tripli sit, sive
comprehendatur raptor in ipso delicto, sive non. Kidiculum est enim levioris esse conditio-
nis eum, qui vi rapit, quam, qui clam amovet.' Quibuscum conferamus, quae idem ille Theo-
philus paullo ante (IV, 1, 5.) de furti poena docuerit : *) 'Poena manifesti furti quadrupli est
tam ex servi persona quam ex liberi, nec manifesti dupli; et § 19: *Furti actio sive dupli
sive quadrupli tantum ad poenae persecutionem pertinet: nam ipsius rei persecutionem ex-
trinsecus habet dominus, (j[uam aut vindicando aut condicendo potest auferre.' Ergo ap-
paret, quod ille ridiculum futurum esse dixerat, si institueretur, idem reapse locum habuisse :
fur euim manifestus quadrupli condemnabatur, raptor tripli.

Verl)a: *Qui. . . rapnerit' ex Gai. 3, 209 deprompta pauc. mnt.

2) Verba *et extr. poeu. r. pers.' omittunt duo codd. dett. (18. 21.). alii (ii.lG): 'et non extr. p. r.
p^ — Quae librariorum emendationes otiosae snnt: nam antecedens negatio iion' etiam ad sequentem eiiu-
merationem pertinet.

3) Cf. Gai. III, 189. 190. IV, 173.

8 —

Mdeamus nune, ([ucmadmoduui Theophilus iu Paraplirasi lumc repuguantiam compo-
nere conctur. Legimus enim dV, 2, pr.i ha^e : 'n d) irroa:i?Aaioy lii xT]g vi bonorum ra-

iJrorum uv/ uhn' loiii' Ir :ff/*'f^. xuf iq<'>(ni^ / Tdv riodyuinos CrrntTy^ffii:. ^/ [o^s" it' rfi turti mauitVsti
iloi/.aufri^' a'/.'A'i ir Tn rtTo-inhtrsh'. Lvrarf /.ni 7, ror noiv/uaxoi: anaix),aii'\ ioare avuiiaiytty xovnn nf
/.';;'';. fi' Tot;ihf rhf.f r\y loftn^t'. '/'xvrn di kiyoury, ihr av'A)j-(f O-fi 6 aona^ iv avz(o t(o nXi^tiuikiiy,
('Tf^ ut^. 7'nu' f)'i y.ttruyf /.aarvii' iari y.uv(ftiTi{)'t<: aloinri^i; rh^ar ro/' do:n'i^ui^ra ^ia zov k('td-t)n hftunov-
(nvov' ToiTo M tar t^rraalHii^ rf furti uec manifeJSti, 0ft'()i,s o koyo^ tif*iay.6rai, ^AX/! tlnijai
noo< TOiro tfi rty x/.o.n>'' 6/ ui*' ava/iit-ij ijot ootiO-f 6 x?.inTi^<;, iariy avrr^ \ furti maniiWti, di; rt»
HT()a:i'/.aaioi' i/ovaa ri/' noiri^if' li iW ui^ av/./.vt/O^f; /". uif o()aOf. tott. tarir f^ furti Uec mauifcsti
f<V To fh;r/.oii'' o ()i ri^r Itonayi/' ioyaaauri'o>; xari/tTai fJ^ zo TEi(ian?.ovyj iht h' avT(o rcj nQiiy-
tuATi (/of^aOi^. i/Ti y.f.i /'(.7/;. Kaih't'/.ov ovr k:iL Ti^i y.hini\g nort /uly rb dfnhiaior, jiote dl xb rtrojt-
i'/Aator. i.ii Ai r/'s' ''Mnayt^^ t\thaaTiy.r"': rb rotn/.oir lar^u ir no/rf. ihf avrf/.i^ffOr^, rhe ui^ 6 rrir
afj rayi^i' inyaa'hifj'o^'' yii y.ari' mvro (h/.ri i" n/.ior r/ i/rtr. /" ovx i/.aiTovaUa/l'

Quae (luicuuque simplieiter integreque eonsiderabit, tumide et quasi sophistiee dicta
coueedet. Et uiniirum 'Jlieophiliis, eum in Institutionum contextu .se inconsiderate lapsum
e^se co^novl.s.set, multis verborum iuvolucris tegere et quasi velis quibusdam obtendere co-
natus t*st rem, <iuam .sustinendam non esse ipse intellegeret. Verba autem *^Et est (se. actio
vi bonorum ra|)tonmi) intra aimum quadrupli, post annum simpH,' quibus praescriptione
(luadani uniiis anni poena rapinae multo etiam levior fit quam furti'), paullo antc verterat,
iioe loco miniine respexit. Sine du))io Theopliilus, si integra ipsi ad id terapus fuisset fa-
cultas mutandi vel omittendi aliquid, id est, si eo temj^ore nondum editae fuissent Institutio-

nes, cum raraphrasim concii^eret, verba 'ridiculum amovet' planc dimittens omnes eius rei

difficultates sunnnovisset.

Alterum eius rei exem|)lum est IV, lo,? : Simpliciter (sc. interdicta) sunt, veliiti iu
(piibus alter actor, aher reas est'. In Taraphrasi vertit Theophilus: ".inhi uir, ir ol^ 6 ay.Tu>o
')<>iy.iy.ij/Ta/. rov (aov! Quo loco cuui etiaiu apud (laiuin^) perperam vocem leluti legamus,
Schraderus cani non, ut ali])i, exemi^la, sed anteeedentium explicationem significare, Husch-
kius eodem quo apud Gaium errore in codices irrepsisse censet. Quod utrumque vix credi-
bile videtur : verisimllius e.st Theopliilum illum errorem ex .Gai exemplari, quo ipse utere-
tur, hi Institutiones transtulisse, postea in Paraphrasi correxisse.

^) Verliia iinci.s iiielusi.« U«Mfzins lamnam hw loco manifesto hiantem explevit.

-) Ci'. (ontni Inst. IV, 12. ))r. (ox CJiii. 4. 111). 'Fnrti quoque maiiifesti actio, quauivis ox ip^iu-*
Pia-roiis iuri-ilii riune prufi<iscarur. tanien iierpetuu datur.' Addit (Gaius : 'Et incrito» cuui pro capitali pceii.»
l.:cuui;iri;i con>tituta sit'.): nb^nnlum enim e.ssc exi-timavit anno eam terminari.' Inst IV, G, 14r. ' riano
odio furnni, quo nux«^is pluribus actionibus teneautur, effectum est, ut extra poeuam dupli aut quadrupli
rei rcLipienda* nomine fures etiam hac actione teneantur si pivrei cos dare oportere, quamvis sit adversiw
cos etiam lue»- in rem actio, j^er quani rem suain quis esse petit.' Paullo inferius (§§ 18. 19. eiusdem Ti-
tuli) istju duic aijtiones iterum inter se u})ponuntur, sed alia ratione : 'Poenam tantum persequitur quis ac-
tionc furti; sive enim manifesti ajiatur quadrupli, sive nec manifesti dupli, de sola poena agitur: nan;
ipsani rem propria actione persequitnr qnis. id est snam esse petens, sive fur ipse eam rem possideat, sive
aliu? quilibet: eo aniplius adversus turem etiam londictio est rei. Vi autem bouorum raptoram actio mixta
est. quia in quadruplo rei persemtin continetur. p«t'na autem tripli est.'
3) (iai. IV, ir)7.

— —

IV, 14, i»r: 'Xocct ci exceptio; eonveuit euim ita: naiuque nihilominus lioc vernni
nianet', ul)i Theophilus vocem unm<im ne^legentius ex Gai. IV, 126: 'noeet mihi exeeptio
pacti conventi; uamque uihilominus hoc verum manet, etiamsi postea in contrarium paeti
sumus^ retinuit: in Par^phrasi 'arriyaw'/}.'//; yao T{i idr^^^Hin y.cu uu'ii ovdit^ /^rror cU?;*tVverten.s»
rerte xa/ })XQ.tmuqm posuit »).

IV, i», 20 : 'In confitentem vero et, antequam iussu mag^istratuum conveniatur, solventem
Mmpli redditur (sc. actio/. Quod cum paene absurde dictum sit, — quid enim sibi vnlt aetio
in eum, qui solvit, quod debebat?*) — , in Paraphrasi legimus: ^Kaia yao xov df4.o?.oyovrros

X'ii nob rf;? xnra y.ikiiijty ai)^6t'T(oi' o/ki]ae(Oi: eiynnuot/oifTog «/V a7i?.ovy tttTir i; x « r « ^^o A ?'/ (r^.<?.0-

httfo)\ Paullo antc vero eadem 550 Theophihis Institutionum verba 'in confitentem autem iu
simplnm dantur (sc. actioues/ accurate expresserat : 'xarn J? To,y ouokoyovyTwr il^^ hnXoir rrofoCi'-
xat zi^i' xaza^LA t; i' ( — cowlcmnaiioneni y

IV, (>, 30: *Sed nostra coustitutio latius iutroduxit, ut actiones ipso inre minuant

cxcepta sola depositi actione, cui ali([uid compensationis nomine opponi satis hnpiiim esse

CredidimUS. 'luParaphrasi: ' \iTo:noTaTnr yao u'6^iaer i iUtuTazoi ijKhy ^Saatkii^- auTiTi»€G&iXf Tt^r

xou nsi'(Ta Tt<ora,^

IV, (), ;>I : Verba 'qua id, (piod certo loco promissum est, petitur, Theophilus in Para-
phrasi prorsus neglexit, non errore', ut ipse Iluschkius eenset*), 'sed consulto, quod (ut ex
cius interpretatione ^ oSg apparet), quemadmodum haec actio arbitraria esset, non perspi-
ciebat, nec ut in ceteris tradere poterat.'

IV, 12, 1 : \Uiquaudo tamen etiam ex contractu actio contra heredem non competit,
cum testator dolose versatus sit et ad heredem eius nihil ex eo dolo pervenerit\ Paraphr. :

EtTTi (fl oT€ /; dnb at raXkdyuccTo^ dyoyrf ov di^oTnt xnza xh]()orufi(ov. E<w yao na^d&amai aoi 7T()dyua,
ilza xaTct dVf?.oi' ffbv dijartod^rj t(?,€('(Os: i; xni j(it\Kor yifrjatf u7;d't ti' 6h iy&tvtey xi()&og e/V tbr abr
riaaaytrrjat x?,r^(^)or6iioi' . ov xazaa/sd-i^attnt zij (lcpOsiti, xaizot. zb dcpositum avydkXay^ud iazty.

(iuam tamen Institutionum difficultatem haud scio an h. 1. emendando ad sanitatem revoca-
verimus, cum aut ex auetoritate codd. quorundam dett. ( 20 m. 23.) ^in (leposito dolose ver-
satus sit' scribamus, aut Ilusclikium sequentes \'eUit aim depositarim dol. vers. sit.'

IV, 8, 5: 'Si liber homo noxiam commiserit et is servus tuus esse coeperit...., incipit
tecum esse noxalis actio, quae ante directa fuisset^ Gai. 4, 77 recte Juitj quod Theophilus

in Paraphrasi restituit : 'V/ 7jd?.(U i^tQixza iurti vZr ytri^aszai roiaXia.^

III, 2, 7 : 'Sed nos nihil deesse perfectissimo iuri cupientes, nostra constitutione sanxi-
mus', ubi adiectivum perfectissimo parum apte proleptice positum (= iuri, ut perfectissimum
sit) a nullo fere recte capietur, quin Paraphrasis verba: "0 61 &€£6tazog i;fid>y jiaaiXeig <ftd rrarrar

Ttktiag rdfiT ro{.io&iaiag tlrai a7ToviSd^<ov zi&eixe iftdza^iy iuspexerit.

^) Huschkius contra omniam codd. auctorit-atem etvmque pro namque scripiut. Quod quamvis pro-
babile videatur, ego Gai verba respiciens lioc loco receptum nolueiim.

2) (^f^ i,jg(.^ iv^ 12, 2: 'Si ante rem iudicatam i^, cura quo actum est, satisfaciat actori, officio iudi-
cis convenit eum absolvere, licet iudicii accipiendi tempore in ea causa fuisset, nt daunari debeat.'

3) Huschk. ad Inst. IV, 6, 31.

2

— 10 —

lU, o, 1 : 'Exceptis ?oli.s tautiim modo Iratre et sorore', quam abuntlantem orationonfc
raraphrasis restringit, vertens: %"irjm;fui^(f^f iiovo^y MsXifdn-.

At vereor, ne lon^us tuerim: quare plura eius rei exempla non proferam. Atque ea^
(luae attuli, sufficere existimo, ut Theopliilo, ouni Paraphrasim conficeret, non iain licentinnL
Institutionum contextus mutandi ftiisse, vel adeo Paraphrasim Theophili non ante editas lu-
stitutiones compositam esse satis intellegatur.

y" Sed venianius nunc ad rem propositam.

Quicunque ad Corpus Juris quod dicunt accedet, iureconsultorum Justinianeae aetatis
stTmonem non Ciceroni^i ele^antia urbanitateciue metiendum e^se facilc consentiet. Nam cuni
Inde a logc XII tabularnm anti<|uissimi^(|ue Komana» civitatis tem])oribus alia fuit oratiu
j urccons ultorum, alia oratorum, rcnun scriptorum, poetarum, tuni tot saeculis lapsis lin^uaquo
(Jra»ca i)er totum inq)crium viftcnte tieri non ])otuit, (piin Latinus sermo multum remittcret
ik' nitore iUo, (|Uo vel Ciccro vel Livius vel Vcr*ii:ilius aliive Aup:usti ae^iuales usi sunt.
' Attamen vchemcnter errant, (pii barbare illos viros locutos essc censeant. rrocedente enim
tcnq)ore certa (lUaMlani dicendi norma n^pdaque a iureconsultis exculta erat: tenuissimuni
p^nus orationis, onmeni inutilem vcrborum ornatum rei^udians , (Mmcise suum cuique rei
riomen ai)i)onens, nihil necessarii omittens, nihil supervac>anei adiciens, formam saej^e prae
stntentia, speciem prae re nc^le^ens, forte ac severum, ij^sius iuris, cui serviebat, simile.

Multa seilieet apud iureconsultos invenimus, ([uae in iis, (juae nobis supersunt, scri-

ptis illius saeculi, (|Uod aureum perhil^ent, non insunt: sed tamen analogia plerum(|ue ful-

/ /iuntur aut apud alios ipsorum aetatis scriptores lepmtur. Quod vero alia, (|uae ad ius pu-

lilicum Inq)erii illorum temporum pertinent, anti^juorum, (luippe quil)us fuerint incoji^nita, te-

siimoniis e^nnprobari onmino inm possunt, mirari non licet.

1 Quare in univcrsum omnibus illiusaetatis iureconsultis idem ferc est orationis color, eadeni

\ dicendi c<msuetudo ; sinjL;uIaria tamen (luaedam, cum varia sit hominum indoles suus(iue

cui(iue scriptori ae peculiaris (do(|uendi modus, apud siuyulos scriptores diversa esse nemini

mirandum accidet.

Quae cum ita sint, priorem Tnstitutionum i^artem, quam Dorotheus conscripserit, et
posteriorem, Theophilum auctorem i^rodentem, cum aliis rebus, tum elocutione aliquid inter
bc differre lluschkius recte annotat. Qua in re praecipue ea sj^ectanda esse ») 'quae non
lautum e\ (Jaio vel aliis antiquis iureconsultis transhita sunt, sed ([uia ius vetus excdeverat
vel novo cesserat, ab ipsis compositoribus erant refingenda', evidens at^jue manifestum est«.
Sed (*um ne illa quidem; (|uae Dorotheus et Theophilus e\ Gaio vel ex aliis iureconsultis
transtulerant, maximam partem simpliciter ac sine uUa commutatione transponi possent,.
verum utrunniue scriptorem oporteret ea pro sua indole suoque ingenio ad suae aetatis
consuetudinem usumque accommodare: etiara in his interdum diversam scribendi rationem,
({ua duo illi viri utebantur, animadvertemur. Atque Dorothei quidem sermonem minus
cUigantem esse quam Theophili 6aepius(j[ue illum parum convenienter cum vulgatis gramma-

1) Huscbk. p. Vm.

— 11 —

tjcai' pracceptis scripsisse Huschkiiis M ohst»rvavit exein|)lis(|iu' quibusdain uiaiutVstis illustra-
vit. Cuius rt'i yraecipuae causae tuisse vicleutur et IJxmotliei eouilicio proyjneinlis, cuui Theo-
pliilus Byzautii es«et. (juo<l erat caput totius iniperii se<lesi|ue onnus cultus ouuiis(jue liuma-
nitatis, et levius houiiuis in^eniuui et ue^lei^eutia ({uaedaui scriheudi, cuui uiiuuta ea suhtili-
tate, (|ua erat in aliis relnis, ut iu e\t(»lleiuhi 'rrihouiauo vel iu adulaiuh» luiperatore, paruni
(Muu^iiiens.

<^uaiu elocutiouis (littereutiain. (juae est inter pri(>reui et posteri(u*eni Institutionuui
]uirtein. niihi ac(*uratius exainiuaudain proi)(»sui.

At(|U(5 prinmin (luideiu (;()Usirutiouein ((Uaiu dicuut teiu])(M*uui oumes illius aetatis iure- S
ei.oisultos paruin curasse. (|ui^*()nuu seripta ohiter attiiimH tacile perspiciet. Cuius rel
exeinj^la hi uuO(|U()(|ue fere lustituti^niniu Titulo ultn» sese otferuut. Suiit auteiu umlta, (juae,
^raiuuiaticis (|uideiii praecepti»^ repu^nautia, e\ seiisu taiuen defeudi possuut : ut 11, K 1 :
Ne crcMlitores ius suuiu perse^iui iuipedireutur ue(|Ue dehitores teinere suaruui reruiu donii-
niuin amittere videautur') iiostra Coustitutione (*ousultum est': vel III. 14, 4: 'Sed (luia
])ipius utrius(jue .uratia datur. et dehitoris, (|U0 inairis ei i^ecunia erederetur '), et ereditoris^
<|U0 ma^is ei iii tuto sit creditum, ))lacuit etc.'*)

Sed penuidta iitrius(pie jiartis ue istam (juideiu exeusatiouem admittuut : ut 11. l(i,
i^ : Mllud ])alam ost nou ideo miuus vnlere suhstitutiouem impuheris filii. (piod iu isdem
tahulis sciipta sit, (luihus sihi (iuis^pie heredem iustituisset, (luamvis hoc puj)illo pericu-
losum sit.'

II, 25, pr. : 'Dicitnr Aug*ustus (^(UiV(K-asse jjrudeutes... et (luaesisse, au possit^)
lioc iTci[)i nec... ahsonaus esset.'

1, 11, 11: M)ivus Augustus mm aiite Tiherium adojitavit, (juam is Germanicum
4idoj)tavit : ut j)rotiuus adoptituie facta iucipiat (lenuauicus Augusti nepos esse.'

III, 1, 10: *At hi... nou admittuntur ad houa naturalis jiatris (piasi liheri, si modo,

cum is moreretur. iu adoj)tiva familia sint'.

IV, (), 3.Sd : 'Talis in ea re prodita est actio. ut (piis intendat hominem Stichum

^ut aureos decem sihi dari oportere. id est, ut eodem mo(h) peteret, (juo stij)uhitus est.'
IV, 8, T) : 'Incipit tecum esse noxalis actio, (juae ante directa fuisset. '^)

<Vt (juid haec Institutiouum compositorihus exprohro. cum etiam (Taius. ex ([Uo illi
hauserunt , (jua.niiuam plerun([ue, ut Antoninorum ae^puilis, niulto emendatius scripsit,
taiiien nounuiKiuam coiisecutipnem temporuuij)mnino neglexerit: L't (xai. I, 58: 'Prae-
cepit (sc. rius Antoninus), nt si intolerahilis videatur dominorum saevitia, cogantur ser-

*) liuschlv. p. IX.

2) Viderentur codd. dett. — Cf. Schrad. not. crit , qui illam constructionem tueri conatur.

'0 'Oredatur dno codd. dett. — Ci'. Sclu-ad. not. crit.

*) Alia eiusroodi I. (M; H. 16,8; 20,36: 2t>,l; 23,12; IIT. 1,14: JV2 etc.

^) IV.sset Sclirad. ex. codd. dett.

«) Gai. TV, 77: fuit. — Alia eiusmodi T, 12,6; 20,4; 24,1. 2; TI, 7,3; 9,2: 22, pr.: III, 9,9; 26,1-6 (ubi
l)er 6 j)arao:raplios coniunctivns i^nvsentis et imjierfecti inter se variantur). IV, 11, pr.: 12.2.: 17,2.

- VJ

vos suos Nendere', quod Dorotheus 1. 8. 2 ad veibuni exsciipsit, tantuni acldens ut pre-
tium dominis daretuf.

Gai. 11. 253 et Inst. II, 23. 4 : 'Senatus consultum factnni est, quo cautum est. ut
si (cui Gai.) liereditas... restituta sit. actiones, quae... competerent. ei.., darentur. cui...
restituta esset liereditas.'

Gai. 1. 2. rer. cott. (in l*i<»-. 41. 1. 7. 13) et Just. Inst. II. 1. 31 : 'Ifationem non
pernjittere. ut alterius ») arbor esse intelle*j»atur, (luani cuius in fundum ladices ejrisset.'

Cf. etiani Ulp. 1. 41) ad Sab. (in Dig. 45. 1, 38, 20) et Just. Inst. 11 L 19. 20:
'Interest stii)ulatoris tieri, (luod stii)ulatns est, cuni obligatus futurns esset ])Upillo. si
niale res gesserit.^ M

Videnms igitur praecepta illa granimatica, quibus verborum tempt>ra iuter se con-
iungere solent meliiuum teni^ioium scriptores. vel, id quod propius videtur ad veritatem
accedere. quae ex illorum libris cogitatione compreliendimus atipie di.scernfmus, in utra-
que Institntionum parte liaud raro prorsus ess<^ posthabita : (piod in posterioribus tamen
lilyj.Jijamuis saepe invenitur. ([uam in prioribus.

Cum quibus cimiponamus ea loca, ciuibus legum (|uarundam m(*ntio tit, quae (iai ae-
tate viguerant. ab Justiniano abolitae (*rant. IJlae (piidem in priore parte fere neglegen-
tissime ex Gaio in Institutionum cont(^xtU2n ita recepiae sunt, ut ticri non x^ossit. quin
qiu_legat primo in opinionem adducatur eas etiamtum valuisse : ad extrenuim, occasionem
Imperatoris collaudaiidi vel adulhiuli ^) avidissime jnripiens. egregia eas .lustjuiiUii sa-
pientia liumanitate(pu^ aut esse sublatas aut penitus instauratas addere solet Doi-otlieus.

Eiusmodi sunt I. 11, 10: Feminae quo(|ue adoptare non possunt, (piia iiec natura-
les liberos iu potestate sua lia))ent*): s(m1 ex indnlgentia Princijiis ad solatium liberorum
amiss(U'um adoptare possunt.

II, 19, 5, 6: 'ExtraiuMs aiitem heredibus (bdibeiandi potestas est dt^ adeunda he-
reditate V(d non adeunda *)... sed nostra benevoleiitia c<jmnuine omnibus subiectis inq)e-
ri(» nostro hoc praestavit (sic) beneticium et Constitutionem tam ae^iuissimam qiiaui nobi-
lum scripsit. cuius t(^norem si observaveiint homiiu's, licet (Ms adire hereditatem et in
tantum teneri. in (luantnm val(M;e bona hereditatis contingit: ut ex hac causa ne^pie de-
liberatiouis auxilium eis tiat necessarium.'

II. 23. ()-7 : Sed si recuset scriptus heres adire hereditatem ob id. ([Uod dicat eam
sibi suspectam e^^iyi* ([uasi damuosam, cavetur Pegasiano senatusconsulto, ut d(\*<iderante
eo. cui restituere rogatus est, iussu praetoris adeat et restituat hereditatem ")... Sed
((uia stij)ulationes ex senatusconsulto regasiano d(*s(ieudentes et ipsi anti([uitati displi-

') Tlicoph. Paraphr. trt(>"r f^ci» fWftfom' ilnxf i]:ii(/ fy.ih'uv. ur ir rij ;'fj reV (tutfs (^/fA

2) (■e8f»erit l>i«r.. (iiiod (junmvis pluceat, rociiii votut Tliooph. raraphr. : Jf''?^"jnt rol l'ty.nfrttot 7iioi.

71 j' ftmiy.rifti' d'ittytt'tttiiruv,

'») Cf. Husobk. p. VIII sq.

*) Kx (iai. 1, U4 iinit.

■») Kx Gai II, l(i2.

«) Kx (iai. M,2:)8.

- \:\

^uerunt et (luibusdam casibus captiosai? eas hoiuo excelsi iug*enii Papiniauus appellat, et
nobis iu legibns niagis simplicitas (luam (lifficultas pbicet. irteo oninibus nobis sHgrjfestis
tani similitnrtiuibus (iuani ditlerentiis ulrius(iue senatusconsulti placuit exploso senatus-
consulto Pe.cfasiano. quod postea supervenit, onniem anctoritatem Trebelliano senatns-
consnlto praestare../. Quae eadem praestanter pjaec^^ninm iUud do]nesticum. ([uo Doro-
thens Justinianum suum huiuentem lacit, oslendunt. »)

(^uae posteriore partt^ Tnstitutionnm omnino_ajieii«i sunt. Vt 111, 7. I-)}:)^ 'Sive
enim faciebat (faciat (Tai.) testamentum libertus, iubebatur (iubetur (lui.) ita testari, nt pa-
trono partem dimidiam bonorum suorumreh'u(|ueret (relintiuat (lai.) : et si aut nihil aut miuus
partis dimidiae reli(iuerat (nditiuerit Gai.), (hibatur (daturGai.) patnmo contra tabuhis te-
stamenti partis dimidiae boni»ruui possessio. Si vero intestatus moriebatur (moriatur Gai.)
suo lierede n^li(*to tilio a(h)ptiv(». dabatur (datur (Jai.) a(Hiue patrono contra hunc suum
her(3d(^m partis dimidiae bonorum possessio. Prodesse autemliberto solebant (prosunt Gai.) ad
excludendum patromim naturales liberi. non solnm. (pios in potestate mortis tempore habebat
(habet (Tai.). sed etiam emanripati et in adoptionem dati, si modo ex ali(|ua parte hered(\s
srripti erant (sint (lai.). aut pra'teriti*contra tabulas bonorum possessionem ex edicto
petierant (petierint (Tai.): nam exheredati nullo modo rep(^llebant (repellunt Gai.) pa-
tronum. Postea lej»'e l^apia adaucta sunt iura i)atronorum, ([ui locupletiores libertos hal)e-
bant (([Uod ad locupl. lib. pertinet (iai.). cautum est enim. ut ex bonis eius. (pii S(^ster-
tiornni ce.ntum milium i>atrimonium reli(iuerat ^) (reli^iuerit Gai.). et pauciores (luam
tres liberos habebat (^h<i^'^^»it Gai.). sive is testamento facto. sive intestato mortuus
erat (yrit (Jai.). virilis pars patrono debebatur *) (debeatur Gai.). Itatiue cum uuuni
lilium tiliamve lieredem reli(pu*rat ^) (reli(iuerit Gai ) libertus. perinde pars dimidia
patnmo debebatur (debetur (jai.). ac si is Hnt ullo tilio liliave decessisset (moreretur
(iai.): cum duos duasve hered(*s reli^pu^rat (relicpierit (lai.), tertia pars debebatur
(d(*betur Gai.) patrono: si tn^s reli^iuerat irelin(|uat (iai.). repellebatur irepellitur
(iai.) patronus. Sed nostra Constitutio. (luam pio onniium notione (ira*ca lingua c(mipen-
dioso tractatu habito composuinuis. ita huiusm-jdi causas d(!linivit, ut

(^uem nnum hKum ipsis Theophili verbis attulisse sufticiet; similiasunt 111. 12.1:
19,18. 14: IV. (), .SS-!i;3(*: 8,7. (^uae (pti dilif>'entius composuerit cum Dorothei paidh» ante
tractatis, intellejy^et, et (luanto maiore cura in transferendis (Jai V(Tbis (piantotiue maiore
scribendi simplicitate Th(»ophilus usus sit, et (luantum ab istius tumore dissenserit, et

n Sim. 1. 20.4. 5: 1. 11, \n: 2. al.

2) lCx (fai. :Ul. 42.

") Sic Sclirad. cx pluriTiii.** cuild, infer. 'reliiiuerit Krueijr. Huscljk.

*) Pel»eatur cod. r>a. codd. 7. 17. is dabatur. reliqui debebatur . Hnsclik. dei»eretur . Sed (*«o todd.
plerosque irenuinani lortioneni .serva^sc censeo. Ipse «'.nini 'iheopliiln.s. cuni Gai verba relijrio.se nuituret ;ul
«uamquc SHtateni acconiodaret. paullo rcmotiorem coniunctitjnem ut nei;lcxis.se videtur : qu;c res idei» dubi-
tationem movere vix potest. quod etiam aliis posterioris partis locis. quamquani liuschkius id lieri vetat,
coniuuctionem nt cum Indiiativo positam invenimus: qua de re videatur infra.

•'0 Sic Sclirad. ex plurimis codd. infer. reliciuerit Krueir. Husclik. — cf. not. super.

— 14 -

qiiaui uon.^e prastiterit Justiniani adulatorem; quauquam, ut erat sieeulum. uon omnino
sibi temperare poterat. quin nonnunquani Principeni nuKlicis laudibus etterret. M

Hoc loco illud etiam commemorandum videtur, duobus iUis viris. qui lustitutiones
componerent. cum Gaium suum retractarent eiusque leges ipsorum ietati aptarent, ver-
borum inlerdum nou solum tempora modosque, sed etiam personas summutanda fuisse.
Cnm enim Gaius s?epe prima persona numeri pluralis. rarius siuf>:ularis usus esset. eam
nostri. qui in suis Institutionibus ipsum Imperatorem loquentem inducere deberent. nullo
modo recipere poterant. Minime enim decorum videbatur illius ivtatis ingenio rrincipem,
\^ ([ui eas leges sanciret, isdem ij)suui subiectum esse. IVUitabant igitur Qai personam primam
plerunqu(i in tertiain, nonnunqimm iu secundam. Cuius rei cum creberrime inveniantur,
niliil opus erit exempla proferre. ')

Pejraro vero in Institutionibus priuui persona servata est. Et Tlie_opliilum quidem
lU)jnusi_diK>b»is Jocis ea usum esse existimo: 111, l!).2: 'Quia uatura sui dominio nostro
exempta in obligationem deduci milbj modo possunt.' (juibus se ipsum (!omprehendere
Imperatorem minime dedecebat, et III, 14, pr.:'Unde etiam mutiuun appellatum est 'i,
quia ita a me tibi datur, ut ex me.o tinwi iiat'. ubi Tlu*oplnlum etymoloiiia^') vocis mntmm
^ratia consulto sic scripsisse apparet.

^) l)e Dnrothei tamore atlulatioiieque Imperatoris Huschkius (p. VIII sq.) satis iimUa verba tecissc
videtur. (^uani e^^o anthologiam inelegantiae atque indij^nitatis, quanqunm possum . cumulare nolo.
'L1ie(>i)liili tamen noiinulla Justiniaiium ui^ijjggjte lamLuitia istis opponere placet : 111. 5^.4: Seil los ('onsti-
tutione, quam in codice nostro nomine decorato posuimus. matri suliveniendum esse existimavinuis, respi-
<icntes a<l naturam et puerperium ot periiulum et sicpe mortem ex hoc casu matribus iUatam, ideoque
impium essc credi(Umus casum fortuitum in eius admitti detrimentum . III, 0.4: Nohis tamen nihil incuriosum
pnrtermissum est, sed nostris (.onstitutionibus omnia corriuemes, contra ta)>ulas quidem et secundum tabulas
honorum possessiones admisimus.- III, 12,1 : (^uod inditrnum nostris temporibus esse existimantes et a nostra
civitate dcleri ct non inseri nostris Digestis concessimus . III, 11).24 : Sed cuni Leo inclytic recordationis...
existimavit. nobis placuit et huic perfectum robur accomodarc . III, 20,8: Diversae scholae auctores recte...
existimant: qnae sententia sane benignior evt . IV, 1,S: Xos huiusmodi caUiditati obvi-im euntes per
nostram decisi«»nem sanxinuis . IV, !,!(): Sed nostra providentia etiani hoc iudecisionihus nostris emendavit .
I\'. 6,24: y.uod nostra ('onstitutio induxit. quae in nostro codice fuliiet, ex qua dubio pnuul est... IV,
6.H5: In eodem iudicio co^nita veritate errorem suum corriji^ere ei permittimus . i\\ 6,40: Inhumanum «nim
erat spoliatum foitnnis suis in solidum damuari . IV, 8,7: Xova autem liominum conver.satio huiusmodi
asperitatem rectc respuendam esse existimavit... et ideo placuit... 1^', 18.12: Sed de publicis iudiciis haec
oxposuimus. ut vohis possil»ile sit summo digito ct quasi per indicem (Theoph. raraphr. \)V« avrzuuov^)

ea tctiirissc.

PX quilius efticitur. 'riieophih) imprimis humanitatem .lustiniani hvudihus extollere iu aniiuo fuisse :

ot nicrito quidem, cum illius lejres muUis partibiis lonj^e humaniores sint, quam priorum temporum leges.

-) (iaius excmpl. gr. primam personam adhibet, Institutiones secundam tertiamve : Instit. I, 10,1.
2; 12J; i;Vi: 15,1; II, 16. pr. a. 4. D: 0. 1; 23,2.11; III. 20. pr.: 28, pr. ; IV, 1,8: 3.10; 4,1: (5,14;
S.6: 14. pr.: 15,5 etc. — inte;:dum etiam in isdem legibus explanandis l%esta primam personam retinent,
nostri illam nmtant, ut Instit. I. 0. 3. Dig-. 1,6,4 (ex Uip. 1. 1 InstJ. Inst. II, 1.12—15. l»ig:. 41,1,5. pr.
— 5 (ex Gai 1. 2. Uer. cott.). Inst. III, 19,20. Dijj. 45,1,:W,23 (ex Ulp. 1. 40 ad Sab.)

3) 8ic (jai. 'rheoph. Paraphr. f^ oyyouaanu j, Schrad. ex octo codd. dett. — Krueir. Huschk. ex

Huctoritate c(»dd. antiq. sit.

*) Originationes vocabulorum, atque eas — quales iam apud Ciceronem Varronemque IJeatinum iuve-

- 15 -

Simili ratione defeiidi possuut Doroth ei IT, 1,17: Iteni ea, (luai ex hostibus
capimus '), iure gentium statim nostra *) fiunt: adeo quidem, ut et liberi liomines in
servitutem nostrani •) deducantur, (^ui tamen, si evaserint nostram *^ potestatem et ad
suos reversi fuerint, pristinum statum recipiunf, ubi primam personam adliibitam esse
ad mahim omen evitandum Schraderus argute suspicatur.

Xihil vero excusatiouis liabent II, 20,32: 'An servo heredis recte legamus ••'),
qu;Teritur.... sub condicione vero recte legatur, ut requiramus, an, quo tempore dies legati
eedit, iu potestate heredis non sit', et I, 11, pr. 1: *Xon solum naturales liberi secundum
ea, ({ivx diximus, in potestate nostra sunt, verum etiam ii, quos adoptamus. Adoptio autem
duobus modis fit, aut Principali rescripto, auc imperio magistratus. Imperatoris auctoii-
tate adoptamus' — memineris ipsum Imperatorem loqui — ""eos easve, qui quteve sui
iuris sunt, quie species adoptionis dicitur arrogatio. Imperio magistratus adoptamus eos
easve, ([ui quaeve in potestate parentium sunt cett.'c) Quae quanta sint neg legen tia apparet.

AJio quodam loco mutat quidem Dorptheus et tempora et personas, sed ita, ut
enuntiatum plane iusulsum exoriatur: II, 9,1: 'Igitur liberi vestri utriusque sexus, quos

nhnus — haud raro parum aptas, profereudo, oum ceteri iUius «aetatis iureconsulti, tura lustitutionuut
auctores valdo delcctautur; ut I. 2,2: Komani a Quirmo Quirites appellantur. — J, 2,7: Haec (sc. proe-
torum edicta etiam itis honorurium solemus appellare, quod qui honorem gerunt, id est magistratus, au-
vtoritatem huic iuri dederuut. AHter Theoph. Paraph. ad 1.: "f^sr r/«7;i^ z&y dLQ/oytcoy et Dig. 1, 1, 7, 1 p\
Tapiu. 1. 2. Delin. : ad honorcm praetorum sic nomiuatum, quanquam pauUo post Dig. 1,2,2,10 ex Pompon.lihr.
Sing. Enchirid.: quod ab honore praetoris venerat. ) — 1,81: Libertas est, ex qua etiam Uheri vocautur,
)iaturalis facultas eius. quod cuique facere libet. — I, 3,3: Serm ex eo appeHati sunt, quod imperatores
.aptivos vendere iubent ac pcr hoc servare nec occidere solent, qui etiam maneipia dicti suut, quod ab
Iiostibus manu capiuntur. — I, 10,12: Sjiurii vel a Graeca voce quasi anoQaSt]»^ concepti, vel quasi
sine paire lilii. — I, 12,5: Dictum est postUminiwn a Umine et post! — I, 13,2: AppeUautur tutores
quasi tuitores atque defensores, sicut aeditui dicuntur qui aedes tucntur.' — n, 10, pr. : ' Testamentum ox
*io appeUatur, quod testatio mentis est. — IT, 19.7: Veteres Jieredes i^ro domims [= ^«m F] appeUabant. —
III. 6,4: Consobrinos eos proprie putant dici, qui ex duabus sororibus progenerantur, quasi consororinos.'
— III. 15, pr. : Stipulatio hoc uoniinc inde utitur, quia stipulum apud veteres firmum appeUabatur, forte
a siipite descendens. — IV, 1,2: lurtum vel a furvo, id est nigro, dictum est, quod clam et obscure flt
et plerumque nocte: vel a fraude: vel a ferendo, id est auferendo: vel a Graeco sermone qui ykSpoir
appellant fures, immo etiam Graeci «'T^ ^ov ffiouv g^Moag dixenint.' — IV, 4, pr. : ContumcUa, quae a
contemnendo dicta est.' — IV, 15,1: Obtinuit interdicta appeUari, quia inter duos dicuntury etc. etc. —
Quas etymologias plerasque nou ab ipsis Dorotheo et Theophilo excogitatas esse non opus est com-
inemorare.

capiuutur Dig. 41,1,5,7 (ex Gai 1. 2. Rer. cott.) id. Gai. Inst. 11, 69.

2) capientium Dig.

^) om. Dig. L 1.. apud Gaium tautum verba '£a... flunt' leguntur.

*) Dig. hostium.'

^) Gai II, 244 'legemus.'

^) Gai I, 97-99. Dig. 1,7,2 (ex Gai. I. 2. Rer. cott). Schraderus secandnm et tertinm Ulud 'adoptamus
ex paucorum codd. dett. auctoritate amovet, priore loco 'adoptare quis potest,' posteriore adoptare licet
Rubstituens: primum adoptamus et ipse habet. Quod ipsum scriptorem iu malam partem corrigere est.

S

iii potestate liabetis, olini quideiii, ([iiidquid ad eos pervenerat... lioc parentibus suis ac<iui-
vebant ').., quod nobis inhumanum visinn est etc'

Quorum in Theopliili parte simile_jiiliil reperio, nisi furte quis confert 111, 28 pr.r.
'Admonendi sunuis acquiri vobis non soluni per vosmet ipsos, sed etiaiu per eas quoque
personas, ipicB in vestra potestate sunt')... ut tamen.... Iioc dividatiir secundum imaginem
rerum proprietatis et usus friictus, quam nostra discrevit Constitutio.' At euim verba ad-
tmncmli samus iureconsultis sollemnia facta in formulam quasi perpetuam abierunt, i)ri-
maeque personae vis adeo deminuta est, ut nihil aliud significent, quam 'admonendum
».st seu admoneamus.' 2)

Sed haec satis multa de Gai verbis ab Institutionuin compositoribus luuLnti.^.
Videamus nunc I)orotheum. etiam cum suo Marte progrederetur, interdum enuutiata dura
\y\ adeo absurda edidisse. Quis enim un<iuam contortius locutus est, quam iste II, 6.7:
Eorum. (jui res soli possident, Principalibus Constitutionibus prospicitur, ne cui hniga et
indubitata possessio auferri debeat"? vel I, 24,1: 'Sed et si ex testamento vel in(|ui.si-
tione duo pluresve dati fuerint (sc. tutores), potest unus offerre satis de indemnitare
pupilli vel adulescentis et contutori vel concuratori praeferri, ut solus administret, vel
nt c(mtutor satis offerens praeponatur ei, ut ^^ ipse solus administret. Adde II, 20,34:
Sed quia iueivile esse putavimus ordinem quidem seripturae se^iui (quod et ipsi autiquitati
vituperaudum fuerat visum) sperni autem testatoris voluntatem: per nostram Constitutioneni
et hoc vitium emendavimus M. Xei^lej^enlissjme vero scripsit I, 3,r):'In Whm^midiac differentiae
sunt: aut enhn ingenui sunt, aut libertini.' I, 1;*),;): \Sed af;nati(mis (piideni ius omnibus niodi>v
^.jipltis demiuutione pleruuquc perimitur.^ I, ^r),!") : 'Iteni IJomae grammatici, rhetores et niedici et
([ui iu patria sua id (!) exerceut et intra numeruni suut, a tutela vel cura liabent vacatioucm.' 1, 2(»,1 :
'Datum est auteni ius removeudi suspcctos tutores Uoniae praetori et in proviuciis praesidibu?!
oarumctlegatoproconsulls. (Meudinius(!)% qui possunt de suspecto cognoscere: uudc videanius,
qui suspecti iieri possunt.' 1, 2, pr.: Mus istud (sc. naturale) non huniani generis propriuui
est, sed omniuni animalium, quae in caelo, quae in terra, quae in mari uascuutur "). I, 11,2:
'Nec quicquani ad patrem adoptivum trausit, nec iu potestate eius est, licet ab intestattv
iure successiouis ei a uobis tributa suuf ^). I, ll,;»: 'Item non alias emancipare eos p^^tost
arrogator, nisi causa cognita digui eniancipatioue fueriut et tunc sua bona eis reddat. sod
et si decedens pater eum ('siugularis !) exheredaverit.... iubetur quartam partem ei suorun^
bonorum relinquere. II, 1,21: Si longiore tempore fundo vicini haeserit, (sc. pars tui

^) Cf. Gai.II, 87: Igitur qiiod Uheri iiostri, quos hi potestate habemus, . .acquiruiit, iil iiobis acquiritur .

2) Cf. (^ai. TIT, 163: Ailmouendi sumus. acquiri uobis etc. .

3) Cf. ex. OT. r 12.7; II, 8,2; III, 1.15; 5,5; 6, pr.; 8, pr.; IV. 10, pr.; 12, pr. — Gai. H, S.);
III, 103; IV, 110 etc.

-*) et' Huschk. ex cod. T. ut s. utet plerique codd. antiq. ed. Krueff.

•>) Cf. Schrad. ad I.: Vv. qiiod fuerat visum, Justinianeo stilo, parum apte scripta, ad totam propa-
sitionem (ordinem... sequi, sperni ...voluntatem) pertinent.
«) Cf. Dig. 26,10,1,2 ex Ulp. 1. 35 ad ed.
"^) Dig. 1,1,1}*^ commune est recte addojit.
') eiMfi, i. e. pattis, ei, i. e. filio.

1

— 17 —

praedii vi flaminis abrepta) arboresque, quas seeum traxerit, in euDi fundum radices egerint^
ex eo tempore 'videntur vicino fundo acquisitae esse (!)^). II, 25, pr. Dicitur Augustus
convocasse prudentes... et quaesisse...: et Tribatium suasisse Augusto.'

Cuius indolis in priore Institutionum parte satis mnlta inveni: in posteriore, q.uafi_,

aliquauto simplicius atque consideratius scripta est^ perpauca, ut IV,6,40: *Eum quoque,

qui creditoribus suis bonis cessit, si postea aliquid acquisierit, quod idoneum emolumentum
habeat, ex integro in id, quod facere potest, creditores cum eo experiuntur.'^) III, 3,3:
Traeferuntur autem matri liberi defuncti, qui sui sunt quive suorum loco... sed et filiae suae
mortuae filius vel fiiia praeponitur^) ex Constitutionibus matri defunctae, id est aviae
suae etc.'^) Quae quidem parum diligenter scripta sunt: tamen praeter ista atque ea, quae
supra rettuli a Theophilo in Paraphrasi correcta esse, non multa similia in posterioribus
libris invenias.

rt verborum tempora in universum parum a iureconsultis eurari supra demonstra-
vinius, sic coniunetioges saepe alios modos apud illos aliaque tempora recipiunt, atque apud
bonae Latinitatis scriptores recipi solent.

Quo in numero est coniunctio cu«?, quam et Dorotheus et Theo|jhil«s, sive vis eius
causalis sive temporalis est, promiscue cum indicativo et coniunctivo ponunt, vel potius illum
modnm praeferunt.^)

lam vero in coniunctione qida indicativi usus apud utrumque praevalet : interdum
tamen, quanquam oratio non est suspensa vel obliqua, coniunctivum adhibent, ut I, 0,1 .

'Licet domino, qui solvendo non est, testamento servum... heredem instituere, si nemo alius

ex eo testamento heres exstiterit, aut quia nemo heres scriptus sit, aut quia is, qui scriptus
est, qualibet ex causa heres non exstiterit.'

II, 24,2: *Non statim exstinguitur fideicommissaria libertas, sed differtur, quia possit
tempore procedente ....praestari libertas.'

II, 1,10: 'Ideo autem muros sanctos dicimus, quia poena capitis constituta sit in
eos, qui aliquid in muros deliquerint.'

Dig. 41,1,7,2 (ex Gai. 1. 2. Rer. cott.) recte 'videtur... acquisita esse.' — Theoph. in Paraphn
hoc loco idem labitur, vertens: *rarra (sc.ra ^it^dqa) xt^g tfir^s yeyi]<iBiai deanoiBiagl — Falli autem nostros
nou Digesta, ntrobique ex verborum contextn aperte cognoscitur.

^) Cf. Dig. 42,3,4, pr.: 'Is, qui bonis cessit, si quid postea acquisierit, in quantam facere potest,
convenitur.' — Schrad.: 'Anacolnthum genuiuum, coll. Dig. conveniunt (?); quod h. 1. auctor scribere voluisse
mox stilum mutavisse videtur.'

3) Sic plerique codd. dett opponitur codd. antiqq. edd. Schrad. Krueg. Huschk. — Paraphr. :
' ol xffi TeXevzr^courr^s nai^^s ohn ioiai xXr^^ovofjLf^at r?;^ i6tat^ fi&fx^r^v!

*) Prius suae pro eius (sc. matris) positum est, posterius ad iilius vel filia' pertinet — nam ista
eorum coniectura, qui censeant vocem priorem suae eodem, quo supra (qui sui suut), sensu positum esse
h. 1. minime probabile videtur.

^) Cum cum indicativo ex. gr. I. 2,2; 2,5; 2,6; 3,4; 6,2; 6.3; 6,7; 17, pr.; II, 1, ii; 1,37; 5,1;
IIT, 1,14; 1,15; 146; 2,7; 2,8; IV, 1,4; 1,6 etc.

3

-- 18 —

I, 10,7: \Si adhuc iilia eiiis tibi nupta est, ideo impediuntur nuptiae, quia duos
uxores habere non possis.'^)

Contra non qnia cum indicativo I, 17, pr. : 'Non quia nominatim ea lege de hac
tutela cavetur, sed quia perinde accepta est per interpretationem, atque si verbis legis intro-
ducta esset.' Quod in libris III — IV non invenitur.

In posteriore parte IV, 1,15: *Nam si solvendo non sunt, tunc, quia ab eis suum
dominus consequi non possit ^), ipsi domino furti actio competit.'

IV, 8,6: 'Si alienus servus noxiam tibi commiserit et is postea in potestate tua esse'
coeperit, intercidit actio, quia in eum casum deducta sit, in quo consistere non potuit ^).

Sed haec quidem rara et fortasse excusanda: plus offensionis aflfert, quod vox Ucetj,
cum qiianqiiam vel quamvis valeat, in utraque parte saepe cum indicativo ponitur, ut, 1,26 :
\Si alienam purpuram quis intexuit suo vestimento, licet pretiosior est purpura, accessionis
vice cedit vestimento/ et III, 1,11: 'Naturales emancipati benefieio praetoris gi^adum libero-
rum retinent, licet iure civili perdunt.'^)

Coniunctionem quanqtiam semper cum indicativo, jasHi}^ plerumque cum coniun-
ctjyo, interdum, praesertim si res non incerta agitur, cum indicativo s) iungunt nostri. Eadem
ratione etsi et tametsi coniunctivum reeipere possunt^).

Postqmniy simtil atqup^ cnm primum sim. fere cum futuro exacto ') ponuntur, ut

II, 1,12: 'Simul atque capta fuerint*; II, 1,45: \Simul atque claves tradiderit' ; II, 16,1:
Tostquam adoleverit ; III, 23, pr. : 'Simul atque de pretio convenerit ; III, 23,3 (id.) etc.
At II, 23,2: Cum primum possis®).'

Neque iam mirari licet usitatam temporum eonsecutionem, quam et in aliis enuntiatis
saepe a iureconsultis neglegi vidimus, post perinde ac si, tanquam si, quasi sim. minime
servari, ut II, 1,44 : 'Statim acquiritur tibi proprietas, perinde ac si eo nomine tradita fuisset.'

III, 1,9: *Praetor dat eis bonorum possessionem unde liberij perinde ac si in potestate
parentis mortis tempore fuissent. Quod cum apud Gaium, tum in Digestis atque in utraque

Potes Huschk. ex duob. codd. dett.

2) Sic omues codd. — Gai. III, 205 potest.'

^) Non difficile est cognitu «nde h. 1. couiunctivus oriundus sit. Scribit enim Gai. IV, 78: Quaeritur,
si alieuus servus... noxam commiserit mihi, et is postea in mea esse coeperit potestate, utrum iutercidat
actio, au quiscat. Nostri praeceptores intercidere putant, qnia in enm casum deducta sit, in quo actio
consistere uon potuerit.'

*) lAcet cum indicativo I, 11,2; 11,12; 25,18; II, 10,1; 10,10; 17,8; III, 1,4; 3,2; 3,5; 7,4; 10,1 ;
IV, 1,8; 7,4&; 15,6 etc.

^) Quamvis cum indicat. I, 25,8; 26,13; H. 20,20; 20,36; 6,7; III, 9, pr.; 11,5; IV, 6,28; 7,4 cto.

6) ^tsi curo coniuuctivo. II, 7,2. — Tametsi cum couiunctivo in, 23,3; IV, 1,3.

"^) Quod tempus adhibuisse inreconsultos praeter cetera iuvat. Sic iu exempUs aiferendis post 8», sin^
quodsi, cum sim. illnd ponere consueverunt. Neque vero coniunctivum perfecti id tempus putandum esse
passim Digesta prima persona posita demonstrant, ut 41, 1, 7, 13 (ex Gai Cott. 1. 2): Si alienam plan-
tam in meo solo posuero' (quod Dorotheus II, 1,31 mutat 'si Titius... posuerit), vel eod.: Si scripsera
(Dorotheas si Titius scripserit.)

8) Ex Gai. II, 250.

— 19 —

Institutionum parte isaepissime legimus: prioris partis proprium est lyerinde ac si pro periyide
aCf ut I, 1;?,1 : Perinde ac si *) mortuo eo desinant liberi in potestate eius esse;' II, 1,33:

Xittera? quoque, licet aureae sint, perinde chartis membranisque cedunt, ac si^) solo
cedere solent ea, quae inaedificantur aut inseruntur'; II, 12, pr. ; II, 23,6. Sed liaec quidem
graecismum sapere videntur.^)

iSimili ratione particulae qnasi indicativum adiungit Dorotlieus, iibi. comuuctivus effia-
gitatur; ut II, 18, pr.: 'Quia plerumque (!) *) parentes sine causa liberos suos vel exliere-
dant vel omittunt, inductum est, ut de inoflicioso testamento agere possint liberi, qui que-
runtur aut inique se exlieredatos aut inique praeteritos, hoc colore quasi non sanae mentis
fuerunt, cum testamentum ordinarenf ; et I, 2, 1 : 'Quod (sc. ius) naturalis ratio inter omnes
homines constituit, id apud omues populos peraeque custoditur vocaturque ius gentium,
quasi quo iure omnes gentes utuntur.^)

Multo gravius nos offendit, quod in utratme parte coniunctionem iit interdum cmu in-
dlcatiio coniunctam videmus: neque ei rei semper excusationi est verbum paullo maiore
intervallo semotum a coniunctione. Sic in priore parte I, 0, 7 : *Eveniebat, ut, qui quattuor-
decim annos aetatis expleverit, licet testamentum facere possit...., tamen, si adhuc minor
sit annis viginti, libertatem servo dare uoii poterat'^;; I, U), 1: 'Haec adeo ita sunt, ut,
quamvis per adoptionem parentum liberorumve loco sibi esse coeperint, non possunt*^) inter
se matrimonio iungi'; I, 12, 5: Dictum est postliminium a limine et post, ut^) eum, qui ab
hostibus captus in fines nostros postea pervenit, postliminio reversum recte dicimus^; II, 1,
31 : 'Adeo autem ex eo, ex quo radices agit planta, proprietas eius commntatur, ut, si vi-
cini arborem ita terra Titii presserit, ut in eius hmdnm radices ageret, Titii effici arborem
dicimus'®); II, 12, pr. : 'Hi, qui alieno iuri subiecti sunt, testamenti faciendi ius non habent,
adeo quidem ut, qnamvis parentes eis permiserint, nihilo magis iure testari possunt ^^f ; II,
16, ft: 'Pupillare testamentum pars et sequela est patemi testamenti, adeo nt, si patris te-
stamentum non valeat, ne filii quidem valebit ; II, 17, 7: 'Usque adeo ut et, si**) quis post
factum prius testamentum posterius facere coeperit.... divi Pertinacis oratione cautum est ctc'

Gai. I, 128 : * FroiDde ac mortuo eo.

«) Dig. 41, 1, 9, 1 ac.'

') Cf. ex. gr. Hom. B. j;, 86: ^rco*' yeec (oxsTat o)? el niBQoy ^l yqr^^a ; II. j, 16 sq.: ' ^y Si ol
Baae Seiyby bnb ^Xeg}d^(oy <h^ ei aeXag iSegxxay&ey.^

^) Cf. Dig, 5, 2, 3 (ex Marcell. lib. 3. Dig.), quem Marcelli locum Dorotbeus perverse exscripait.

^) Sic etiam Gai. 1,1. — Cf. Schrad. ad 1., qui indicativnm defendere institnit.

®) Gai. I, 40: 'Evenit, ut... potest;' edd. Lachm. Kraeg.=Studem. possit.'

"O 'Possint' pauci codd. dett. edd. Schrad. Krueg. Huschk ; 'possnnt' Gai I, 59; edd. liachm.
Knieg.=Studem. *possint\

®) 'Et* codd. nonnuUi dett. ed. Hnschk.: Paraphr. ;'<i(>\ — Schrad. coniunctionem ut pro sicut positam

<?) disputat.

^) 'Dicamus quattuor codd. inff. ed. Huschk.

*®) 'Possint* aliqui codd. inif. edd. Krneg. Huschk. ; Dig. 23, 1, 6, pr. possit.'

'0 Huschk/plusqneadeo, etsf contra omnium libronim auctoritatem, adiuvante tamen aliquid Paraphr.:

*r6 nktoy g)rjui\

3*

— 20 -

Videmus i^itiir omnibus illis locis, exceptis duobu?, quibus maior coniuuctionis verbi-
qne inter se distantia quasi quandam neglegentiae veniam dat, a Dorotheo post *arfeo uC
indicativum positum esse. Quare, cum librarios vix credibile sit sescentiens post solam eon-
iunctionem ut proprium eius rcodum transscripsisse, in particulis adeo ut coniunctis tam
saepe peccasse, Dorothei hunc esse soloeeismum reiectisque Huschkii piurimorum locorum
emendationibus, librorum lectiones ego ubique restituendas esse censui: sed I, 23, pr. : 'Qui
licet puberes siut, adhuc tamen huius aetatis sunt, ut negotia sua tueri non possunt', quae
neutram excusationem admittunt, librarios eius vitii insimulaverim Kruegerumque secutus
possint scripserim.

At etiam in posteriore parte subinde indicativum coniunctioni tU adiunctum legimus:
quos omnes locos Husehkius haud scio an non iusto iure emendaverit; ut HI. 1, 1() : 'Quam
Constitutionem nostram obtinere... saneimus: ita tamen ut^), quemadmodum inter filios et
nepotes ex tilio antiquitas statuit non in capita se<i in stirpes dividi hereditatem, similiter
uos inter filios et nepotes ex filia distributionem fieri iubemus etc.', ubi iudicativus eandem
nimiae distantiae excusationem habet, quam apud Dorotheum statuimus. Simile est IH, 2, 7:
Placebat iu eo genere percipiendarum liereditatum successionem non esse, id est ut, quam-
vis proximus, qui... vocatur ad herociitatem, aut spreverit hereditatem aut antequam adeat
decesserit, nihilo magis legitimo iure seciuentes admittuntur ^) ; III, 7, 2 : 'Cautum est enim,
ut ex bonis eius, qui sestertiorum centum milium patrimonium reliquerit et pauciores quam
tres liberos liabebat, sive is testamento facto sive intestato mortuus erat, virilis pars patrono
debebatu/ ^) ; IV, 15, o : Id est ut, (juamvis ne<iue ipse sit in possessione neque eius nomine
alius, tamen si non relinciueudae possessionis animo, sed postea reversurus inde discesserit,
retinere possessionem videtur*.^) Sed III, 11), 19: 'Si quis velit hoe facere, poenam stipulari
conveniet, ut, nisi ita factum sit, ut comprehensum est^), committetur poenae stipulatio etiam
ei, cuius nihil interest' — ubi Schraderus scriptorem 'deficiente futuri eoniunctivo, grammaticis
regulis ex indnstria neglectis, ad sensum 8cri])8isse suspicatur ; ego quidem Husclikium se-
cutus lectionem multorum codd. intf. 'committatuf recipere maluerim : itemque IV, 1, 14:
'Adeo quidem ut, quamvls ij^se debitor eam rem surripuerit, nihilo minus creditori competit

Haschk. contra omnium codd. auctoritatem, Paraphr. parum adinvant« nt expungit: quae con-
iunctio hoc verborum contextu vix deesse potest.

^) Gai III, 22 : ' Item proximo agnato nou adeunte hereditatem, nihilo magis sequens iure legitiuio
admittitur : quem Gai locum Theophilus ampliore verbonim circuitu exstructo neglegenter mntavit. —
Hnschkius itemm ex solius Paraphrasis auctoritate conluuctionem 'ut' omittit.

3) Gai III, 42: 'Ut... debeatuf, quod male exscripsisse videtur Theophiius. Husclikins nullo coJice
adinvarite deberetur.

*) Gai. IV, 158: Videamur. Huschkins ex paucis codd. inff. videatur/ fortasse iure. Hauc enim
iium ]ibrariomm vitiis haud mediocriter laborare etiam sequentia: 'Adispisci vero possessionem per quos
aliquis potest, secundo Ilbro exposnimus. nec nlla dnbitatio est, quin animo solo possessionem adipisci ne-
mo potest doceut, ubi prius potest^ in cansa fnit, ut posterius pro possit', quod codd. 6. 18. 21 retinue-
mnt, irreperet. Miror Huschkium id non correxisse, cum nullo alio Institutionura loco coniunGtio quin cum
indioativo posita inveniatnr.

•0 Sic. T. Dig. 45, 1, .S8, 17. reliqui codd. 'esset.'

— 21 —

actio furti' Huschkium recte 'competat' ex tribns codd. dett. restituisse censeo. Cum euim
apud Gaium (111, 204) praeter ipsum verbum 'competit^, cuius loco apud eum recte *com-
petaf exstat, ad litteram eadem le^amus, Theophilum cetera aocurate transseripsisse, hoc
UDum verbum mutavisse non crediderim.

Quilms expositis et utrumque scriptorem in lon^ioribus verborum comprehensionibus
uounuuquam ne^le^entia lapsum coniunctionem ut cum indicativo posuisse et coniunctis par-
ticulis adeo ut Dorotheum consulto indicativum adiunxisse satis intelle<;etur.

Sed lon^um est omnes coniunctioues earumque apud nostros usum enumerare: quae
diximus, sufficient, ut eadem fere Theophilum atque Dorotheum in iis ponendis iun<cendisque
licentia usos esse co^noscatur.*) Illud tamen adiciatur, prioriit partis .auctorem ad exempla
exemi^lis asserenda fi ouiniietioue <H\od«i utL..sgler§, ut II, 1, 21-28 noviens et passim per
plurinios librorum l-II Titulos : contra posteriorumJil)roruni auctorem, (|uanquani hanc C(m-
iunctionem non omnino spernentem^), alias tamen praeferre varietat(Mnque (luandam ea re
sermoni dare, ut III, 7, ;i : $i quidem... siu antem... cum vero... sin auteiu... si vero..., vcl IV,
1 1, 2-5 : sive... sive... sin autem... sin veio... ubi... si veiv.^)

Sed haec hactenus. Keliquum est, ut de ceteris orationis partibus pauca disseram. At-
que primum quidem in verbis npnnulli Dorothei soloecismi, quos Huschkius^) denotat, com-
memorandi videntur: II, 20, 27: 'Medevimus'; II, 1, 25; II, 7, 2; II, 11), 6: Traestavit' ;
I, 7, pr. : *Libertatibu8 impedientem et quodammodo invidam , et eadem §o : *Impediat liber-
tati.' Quibus alia quaedam a Dorotheo vitiose scripta addenda nobis videntur : I, 7, 5: 'Si
is... uni servo libertatem dare non permittebatur (cf. contra IV, 6, 35 : 'Errorem suum cor-
rigere ei permittimus')^) ; II, 11, pr. : 'Sed testari quidem, et si filii familias sunt, propter
militiam conceduntur (at IV, 13, 11: Militibus experiri conceditur®); I, 25, 13: 'Qui sub
aliis reguotur (cf. Paraphr. 7V)i\r ^/' ittiiwy d^saoyrag i^vycaf^ai.j"') I, 5), pr. : Liberi, quos ex
iustis nuptiis procreaverimus (cf. Gai I, 55: Liberi, quos iustis matrimoniis procreaverimus ;
Paraphr. : Ov$ t^ tyydud^r ^tt xr^xauty yduftyy : utrumque recte dictum; itaque aut alterutrum
scribendum erat, aut ex (iusta) uxore procreaverimus ) ; II, 20, 3 : Sed non usque ad eam Consti-
tutionem standum esse existimavimus **) ; 1, 12,8: Secundum nostras Constitutiones super his ha-

^) Omitto particulas interrogativas {num, uirum.,.. an, ne etc.) interrogationesqne obliqiias, in
qnibns indicativo nou minus quam comnnctivo ntnntur iareconsulti. Invicem voces sive.. sire, utcunque,
quicunque etc. saepe cum coninnctivo ponnnt, ut rem, qnae agatnr, dubiam atqne incertam esse expriinant.

2) Quodsi in posteriore parte ex. gr. III, 2, 6; 11, 19, 3. 4: IV, 4, 5; IV, 17, 3, 5.

«) Si.... sin autem ex. gr. III, 15,6: IV, 1,16; IV, 2,1; IV, 4,10: IV, 6,33^; IV. 15.0 etc. Quae in
priore parte multo rarins inveninntnr, ut I, 24,1: Si... quodsi... quodsi.... ain autem.

*) L. 1. p. IX.

^) Cf. tameu Sen. d. Ir. I, 7: 'Animns.... non permittitur reprimere iram.'

*) Sed. cf. Verg. Aen. III, 7CX) sq.: Fatis nnnqnam concessa moveri apparet Cameriua procnl.* Cic.
i'aec. 15, 44: 'Haec ubi concedentur esse facta-

^) Quae, ut snperiora, graecismum redolent. Cf. Plat. Lach. p. 173: ' "Oang Tvyxayei inb TiatdorQiprj
hyai^i^ nsnaedev^udyog.^ Id. d. Rep. VIII p. 213: *i76$' bnb rai natQi xsx^tafifdiyog^

*) Schrad. ad. 1.: Praegnanter dictum pro nou tantum usque ad... progrediendum ibique staudum.'
Trita einsmodi compendia (V Num in soluta oratione ?)

iv

— 22 —

bitas'^); 1,2,4: Lex est, quod populus Romanus, senatorio magistratu interrogante^) veluti
consule, constituebat. plebi scitum est, quod plebs, plebeio magistratu interrogante, veluti tri-
buno, constituebat ; at contra ea IV, 3, 15: Tlebem Romanam, quae Aquilio tribuno rogante
hanc legem tulit, contentam fuisse etc/

Omitto constructiones minus usitatas verbi inherey quae y)ud utrumque aliquando in-
veniuntur, ut I, 3, 3: Imperatores captivos vendere iubent ; vel II, 23, 1: lussit (sc. divus
Augustusj consulibus auctoritatem suam interponere* et III, 28, 3: Qui hoc ei facere iussit'
quae etiam apud Ciceronem LiWuroque legimus. Sed IV, 17, 2: lubere eum debet (sc. iu-
dex), ut rem ipsam restituat cum fructibus, ex nonnuUis codd. dett. ei pro ^eum restituen-
dum videtur: quod si rainus placet, hie magra cum Theophili neglegentia duas v. iubere^
constructiones (iubet eum restituere et iubet, ut restituat) iuter se confusas esse existiraan-
dum est.

Itein voces extendere et traherc eura praepositione in c. ablativo positam apud utrum-
que legimus: II, IfT, 0: Divus Gordianus postea in militibus hoc extendit ; III, 27, 7:
Nostra Constitutio huiusraodi augroentum in omnibus legatis et fideicommissis extendi voluit ;
III, 23, 1 : Quod ius cum in venditionibus nobis placuit, non est absurdum et in locationi-
bus et conductionibus trahere. Sed IV, 18, 3: Lex lulia maiestatis, quae in eos, qui contra
Imperatorem vel rem publicam aliquid moliti sunt, suum vigorem extendit.

Addendum videtur Dprotheum saepius voce ^eri pro esse uti, ut II, 8 pr. : Ut etiam
in eas res. quae in provinciali solo positae sunt, interdicta fiat alienatio vel obligatio;'
II, 9, 6: 'Si cui heredes facti sitis..., eius res omnes ad vos transeunt;' 11, 10, 8: Pa-
ter nec non is, qui in potestate eius est,... utrique testes in unum testamentum fieri
possunt; II, 13, 7: Sed aliud eis adminiculum servatur, quod paullo post vobis raani-
festum fiet^) ;' II, 16, pr. : 'Si non exstiterit heres filius, tunc substitutus patri fit he-
res : si vero exstiterit heres filius et ante pubertatem decesserit, ipsi filio fit heres sub-
stitutus.' Cf. etiam I. 11, 11 : Non solum ipse potestati*) arrogatoris subicitur, sed
etiam liberi eius in eiusdem fiunt potestate, quae tamen ad verbnm ex Gaio transla-
ta sunt.

QuorjLUiv sinulem in posteriore parte unum tantum locum inveni, quo participium
/acti pleonastice positum est, ni, 7, 4: Senatus consulto Largiano cautum fnerat, ut li-
beri manumissoris, non nominatim exheredati facti, extraneis heredibus eorum in bonis
Latinorum praeponerentur.'

Hoc loco commemoraverim, spurjos in jjriore parte (I, 4, pr. ; l, 10, 12) valgo con-
ceptos, in posteriore (III, 3, 7 ; III, 5, 4) vjUffo quaesitos appellari, et verba actis iater '

1) Schrad. h. Plautiunm loeiim (Pseudol. I, 2,89) profert: 'Vobis, mnlieres, hanc habeo edictionem* :
qni parnm quadrare videtnr.

2) Pro rogante, Sed. cf. Suet. Caes. 21: Post novam affinitatem Pompeium primum rogare seuteu-
tiam coepit, cnm Crassnm soleret, essetque conRnetndo, nt qnem ordinem interrogandi sententias consnl
Ka^ .lannariis institnisset, enm toto anno conseryaret.'

*) Sic Schrad. — Codd. edd. Kmeg. Huschk. 'fiat'.

*) Sic Gai. I. 107. Dig. 1, 7, 2. 2. eld. Krneg. Hnschk. — in potestate libri.

— 23 —

venicntihiis^) tei; in. priore parte (I, 11, 12; I, 12, 8; 11, 7, 2), imsquam in posteriore
inesse.

Jam videamus de nominibus. In quibus Huschkius^) annotat posterioris partis ^
scriptori 'familiare esse Imperatorum nomina etiam praeter antiquitus usitata exempla
in adiectiva flectere/ Cui ego addiderim, cum de pecuniae aliqua summa agatur, Theo-
philum praeter unum locum (IV, 16, 3) semper voce aurms uti, gnngnftTn voce solidnsy A

j}nrntiiftn^ ntrftmq^^ft proiT^i>/>nft diVftrA^). Ncque hoc ueglegatur, Digesto mm in pr i oreparte ' '
(nisi I, 10, 11: Quas in libris Digestorum seu Pandectarum enumerari permisimus)
nientionem^ftF^^"^ ^^!^ fi^ri^ saepius in posteriore, semperque apposito adiectivo latiorej
ut III, 12, pr. : Quod ex latioribus Digestorum libris perfectius apparebit ;' IV, 6, 2 :
Sicut in latioribus Digestorum libris opportunius apparebit' ; § 5 : ^Sicut ex latiore Di*
gestorum seu Pandectarum volumine intellegere licet' ; § 37: Sicut ex latioribus Dige-
storum libris cognoscere licet ; id. IV, 13, 6; IV, 14, 3; IV, l8, 12; cf. etiam III, 23^
2: Quod in nostris Digestis latius significatur.

Accedunt nomina quaedam in jnnore j)arte neglejgentius dicta, quae in posteriore
Uielius usurpantur, ut II, 1, 25: 'Post multas Sabinianorum et Proculianorum ambigui-
tates*) placuitf; at IV, 1, 8: Cum antiquorum prudentium super hoc altercationes per-
speximus, I, 20, 5: *Si facultas pupilli vel adulti usque ad quingentos solidos valeat"
— contra ea IV, 6, 37: 'Placet eatenus maritum condemnari debere, quatenus facultates
eius patiuntur. itaque, si dotis quantitati concurrant facultates eius, in solidum damna-
tmV et IV, li, i: Cum facultatibus lapsus fuerit debitor.' II, 6, 2: Lex Julia et Plau-
tia^).' II, 6, 9 : Divus Pius et divus Severus et Antoninus®).' § 13 : "Divus Severus et
Antoninus^).' II, 2«), 1 : *Testamentum, quod procinctum dicebatur®); I, 12, 4: *Consu-
laria dignitas.* I, 6, 1 : *Prospiciendum erat, ut egentes homines... servum suum neces-
sarium heredem habeant,... ne iniuria") defunctus afftciatur — quibuscum cf. IV, 16, 2 :
Et ob id quilibet ex sociis ignominia notatur,* II, 9, 4: De his servis, in quibus tan-
tum usum fructum habetis, ita placuit, ut, quicquid ex re vestra vel ex operibus suis
acquirant, id vobis adiciatui', et eadeni §o : Loquimur in utriusque persona secundum definiti-
onem, quam proxime exposuimus, id est, si quam possessionem ex re vestra vel ex operibus

Schraderus: *Id est coram magistratu, cum acta fiunt'.

2) L. 1. p. XI.

3) 'Aurer 111, 7, 3; 15, 2. 3. 4. 7; 16, pr.; 19, 3. 4. 5. 19; 20. 5; 23, 4; 26, 8; 29, 4, IV, 5, 1 ;
6, 33a; 7, 46; 17, 1. In priorc parte 'aurei' H, 20, 36; 22, 2. 3; 'solidi' I, 20, 5; II, 7, 2 (bis).

*) Theoph. in Paraphr. ^^^/Aoi^ax/a/.'

^) Theoph. ia Paraphr. recte: * 6 ''lovhog xal b Ilkavuos,'

^) Theoph. inParaphr.: '^eidTarou

'') Huschk. utroque loco contra antiquomm codd. anctoritatem divi'.

^) Schrad.: 'Neglegeuter dictam pro in procinctu, cum homiues cingautur, non testamentum'. —
Quanquam Theoph. in Paraphr. idem : ' Td naXaidy Svo yeyr^ r^y ^ta&r^x&y, xai zb fily ikiyeto calatis co-
mitiis, rb dl procinctum.'

*) Pro ignominia, cf. Gai. II, 154: 'Ut ignominia.. hunc potius heredem, quam ipsum testatorem
coutingat.'

- 24 —

siiis adepti fueriiit^y — coiitra ea III, 28, 1: Per liberos homiaes et alienos servos..,.
acquiritur vobis,... si quid ex operis suis vel ex re vestra acquirant.'

Postm oris vero partis hoc propiium videtur, ut aequales cuiusdam aetatis sub-
stantivis abstractis compreliendantnr. Velut non solum usitatiorem vocem antiqiutas sae-
pius invenimu^, sed etiam illi oppositam novitas IV, 11, pr. : Satisdationum modus alius
antiquitati placuit, alium novitas per usum amplexa est.' Simile est III, 12, pr.:'Extra-
ordinariis iudiciis posteritas usa est.' Cf. etiam III, 2. 3a : Media iurisprudentia, quae
erat lege quidem XII tabularum iunior, Imperiali autem dispositione anterior,... prae-
fatam difFerentiam inducebat.

Restat ut, qui sit pronominum nec non adverbiorum praepositlonumque in utra-
c^ que parte usus, paucis explicetur. Atque pronomina quidem ab omnibus iure consultis
magna cuniTicentia pouuntur. Ut indefinita qiiiSf aliquiSf quisquam^ quisque nullo fere
discrimine servato collocant nostri itemque demonstrativis hic et is promiscue utuntur^).
Eiiis_^vo suus legimus ex. gr. I, 9, 3: Qui ex filia tua nascitur, in tua potestate non
est, sed in patris eius^),' vel IV, 13, 4: Licet verum sit, quod intendit (sc. petitor), id
est reni eius esse, iniquum est tamen possessorem condemnari:' quae passim non minus
apud Theophilum, quam apud Dorotheum inveniuntur. Sunt tamen etiam hic quaedam
utrique peculiaria. Sic Theophilus pronomina alius et totus in minus usitatas vel obsole-
t;as casuum formas flectic III, 3, 5: Quemadmodum eam toto alio ordini legitimo prae-
posuimus , et IV, 18, 8 : Sin autem per vim raptus virginis vel viduae vel sanctimonialis vel aliae
fuerit perpetratus : quae in priore parte, fortasse casu, non insunt. Sed Dorothei sunt
jqu^is^ ^vo uter U, 1, 25 : Cum ex aliena materia species aliqua facta sit ab aliquo,
quaeri solet, quis eorum naturali ratione dominus sit, utrum is, qui fecerit, au ille po-
tius, qui materiae dominus fuerit' ; item per se pro solus I, 25, 6 : Tam divi fratres
quam per se divus Marcus rescripsit', quod graecismo deberi videtur*); in duplici nega-
tione vis affirmativa non inest I, 9, 10 : Si quis... negat propter inopiam alimenta non
pos!?e decerni. Interdum autem videmus apud Dorotheum negationem non vel aliud ad-
verbium singulis substantivis adiunctum, ut 11, 1, 35: Si quis a non (toniiuo, quem do-
minum esse credebat, bona fide fundum emerit. II, 1, 27: Fortuito et non voluntate^)
dominorum. II, 7 pr.: Donationum duo genera sunt: mortis causa et non mortis causa ®) .
I, 11, 8: Si (luis... non extraneum adoptaverit', Quae quamvis iureconsultis sint usitata

^) Gai. JI. 91. 94. Dig. 41, 1, 10 ex operis. Paraphr. Latinis verbis ex re niea vel ex operissuis.'

^) Hic, qui pro is,,* qui saepissime in utraqne parte.

8) Theoph. in Paraphr. 'z<o Mi<o nat^i,

*) Theoph. Paraphr.: Ka&' iavzoy,'

^) Dig. 41, 1, 7, 9 (ex Gai. 1. 2. cott.) 'sine volnutate. At Dig. 6, 1, 5, pr. (ex Ulp. 1. 16 ad
Edict.) : Si frumentum duorum non voluntate eorum confusum sit .

6) Cf. § 2: Aliae autem donationes sunt, quae sine uUa mortis cogitatioue fiuut, quas inter vivos
appeUamus.' At cf. Dig. 39, 5, 7, 6 (ex Ulp. J. 40 ad Sab.): Qui habent castrense peculium... in ea con-
dicior.6 sunt, ut donare et raortis causa et non mortis causa possint.

— 25 —

neqiie omuiuo reicieuda ^), tamen posterioris lustitutionun^ partis conditor prorsus evita-
vit. Similiter n, 7, 2: 'Retro Principiim dispositiones ; contra ea III, 23, 2: 'Quod et
"auteriores divi Principes admiserunt^)'.

De praepositionibus autem cum iam passim locutus sim, pauca tantum addenda sunt.
In (iuibus omittam praepositionem in ad permultas voces a iureconsultis, prout libet,
aut poni, aut non poni. Sic promiscue iji utraque p.arte legimus in ^uo casu', in eo
(^asu, in quibus casibus et quo casu, 'eo casu, 'quibus casibus, Mn quo (eo) die et
(luo (eo) die , 'in Neronis temporibus (11, 23, 4) et Vespasiani Augusti temporibus (11,
23, 5^ similia. Notandum tamen videtur I, 10, 13: Mulier libera.... ad quam pater con-
suetudinem habuerat pro 'cum qua vePcuius^), et I, 20, 1: Si testamento tutor sub
conditione aut die certo^) datus fuerat, quamdiu condicio aut dies pendebat, ex isdem
legibus tutor dari poterat.

Quae cum ita sint, satis mihi videor disseruisse, ut elocutionem in Institutionunr
libris I — II et III— IV non plane diversam, ita tamen differentem esse intellegatur, ut
dubitari iam non possit, quin suum utraque pars auctorem habuerit. Neque magis du-
bium erit, quin Huschkius recte viderit, cum priorem Institutionum partem a Dorotheo
Berytensi, posteriorem a Theophilo Constantinopolitano conditam esse contenderet. Erra-
yisse vero Huschkium, cum extremum libri quarti Titulum ab Theophilo abiudicaret Do-
rotheoque addiceret, Titulumque illum contra ea Theophili esse, mihi ad extremum ex
ipsius eius Tituli verbis quam brevissime probare liceat : id quod ex iis, quae disputavi,
haud ita difficile erit cognitu.

Paragrapho euim sexta Novellarum Constitutionum ipsa verba afferuntur, quod
tantummodo in posteriore parte fieri ipse Huschkias^) annotat.

§ 8: Si quidem,... si vero... sin autem' inveniuntur: haec sunt Theophili, ut supra^)
demonstravimus ; Dorotheus fere utitur coniunctione qxiodsi,

Eadem §0 legimus : Eaptus virginisvel viduae... vel aliae', cuiusmodi formas obsoletas
etiam alias (III, 3, 5: Toto alio ordini) apud Theophilum, nusquam in Dorothei parte
inveniri iam supra"^) commemoratum est.

§ 11: Quae (sc. leges Juliae) de certis capitulis loquuntur, quocum componatur
IV, 6, 33e: 'Zenonis divae memoriae loquitur Constitutio\

*) ('f. Interprr. ad Hor. Senn. II, 3, 106 non sutor.

^) III, 3,5: 'Cnm antea Constitntiones.... partim matrem adiuvabant, partim eam praegravabant ad-
verbium ayitea ad totam ennntiationem referri poterit.

3) (>f. Dig. 23, 2, 24: lu liberae mnlieris consnetndine.'

*) Schrad.: Est enim subinteUecto ex antecedentibns sub hand qnidem vitiosum, vernm ita abmpte
scriptum, ut librariis vix debeatur. Quae cum in Theoph. Paraphr. nonminns durasint: 'ynb aY^e^ey,,. fy
iu diem , ego et in Theophili contextu maluerim Fabrotnm seqnens ex die scribere, quam Reitzio credens
verba 'in diem' significatione ex die posita esse interpretari, et in Institntionum contextn ex Gai
(I, 186) auctoritate ex die certo' legendum esse existimaverim.

*) L. 1. p. XI.

^) p. 21.

') P. 24.

4

— 26 —

§ 12: 'Sed (le publicis iudiciis haec exposuimus, ut vobis possibile sit suraino di-
j^ito et quasi per iiidicem ea tetigisse. alioquin diligentior eorum scieutia vobis ex latio-
ribus Digestorum sive Pandectarum libris deo propitio adventura esf. Locutionum latio-
res Digestomm libri non in priore parte inveniri, saepe in posteriore. iam supra*) an-
notavi. Husclikius vero'*) hanc totam §um qua 'sapientia Imperatoris, rudi discipulorum
ingenio parcentis, tecte laudetur , Dorothei manum prodere contendit. At ut ommittani
etiam in libris III. et IV. nonnunquam Imperatorem modicis quibusdam laudibus extoUi»)
idque in fine universi operis rainime indignum videri, his isdem verbis Theophilum
totius Tituli auctorem esse propemodum ad certum redigi censeo. Namque IV, 13, 6 si-
millimam verborum comprehensionem iuvenimus : 'Haec exempli causa rettulisse sufflciet.
alioquin quam ex multis variisque causis exceptiones necessariae sint, ex latioribus Di-
gestorum seu Pandectarum libris intellegi potest.' Haec duo enuntiata qui inter se con-
tenderit, diversorum scriptorum esse sibi certe non persuadebit.

Quibus omnibus coniunctis Theophilum etiam postremi Institutionum Tituli aucto-
rem fuisse ad liquidum confessumque perduci videtur.

1) p. 23.

2) L. 1. p. IX.

^) Of. praeter supra laudata etiaiu III, (5, 9: Sed cum magis veritas oculata lide quam per
aures animiB hominnm infigitur, ideo necessariam duximus post narrationem graduum etiam eos praeseiiti
libro inscribi, quatenns possint et auribns et inspectione adulescenteR perfectissimam ^radnum doctrinam
adipisci •

vy'-:7.-

Pag. 5 in contextu vers. 9 lege: possent.'

„ 6 in contextu vers. 33 sqq. lege: vel ambitione motus per se ipse tradidit
utendunij aut.... ab antecessore explicandae essent.

„ 8 in not. 2) vers. 2 sq. lege: Addit Gaius: 'Et merito, cum pro capitali
poena pecuniaria constituta sit': absurdum enim esse existimavit anno
eam terminari.

„ 10 in contextu lege: tantummodo.

„ 21 in contextu lege: quodsi.